Relido pela terceira ou quarta vez.

Continuou a deslumbrar-me, a maravilhar-me e a afectar-me como se da primeira leitura se tratasse. É uma obra-prima, é do Mestre e é sempre um regresso a casa, do mais aconchegante possível!

NOTA - é obviamente mais do que um 10/10

Vídeo com a opinião completa no cantinho do costume (a partir do minuto 09:42):
https://www.youtube.com/watch?v=g9nKf...

"The will.... broke free from his body, but did not ascend to the stars, for it belonged to the earth and to Blimunda."

When it comes to the depiction of human race, I love how Saramago manages to strike a balance between the misanthropic and the sublime!

Volere è potere

Sul testo ci si rompe sicuramente la testa, forse più che in altri suoi. Una scrittura da cui sono banditi dialoghi (cosa che mi garba moltissimo) e punteggiatura con i relativi a capo (e questo un po' meno, ma se di parlato si tratta non si può che farci l’abitudine). Ma chiari sono i due pilastri su cui si regge tutto il romanzo:

Le donne:
le ultime non sono solo le popolane ma ognuna è ultima nel suo ambiente anche in quello dove la fame è una straniera… chi si consuma nell'implorare al cielo un figlio non è il re, ma la regina, e anche qui per due ragioni. La prima ragione è che un re, e tanto più se del Portogallo, non chiede quel che unicamente è in suo potere dare, la seconda ragione perché, essendo la donna, naturalmente, vaso per ricevere, dev'essere naturalmente supplice, sia in novene organizzate che in orazioni occasionali.
Non a caso sceglie una donna, Blimunda, come protagonista: una veggente nel senso letterale del termine. A digiuno è in grado di vedere dentro gli uomini e le cose. E tutto ciò l’ha appreso perché Sono stata ad occhi aperti nel ventre di mia madre, da lì vedevo tutto. Ti immagini un uomo che possa dire queste parole?
Ma non tutte le donne sono, anche se sempre neglette, all'altezza del ruolo che la natura ha dato loro:
Oggi, tuttavia, è giorno di allegria generale, forse la parola sarà impropria, perché il piacere viene dal profondo, magari dall'anima, guardare questa città che esce dalle sue case, che si riversa per le strade e le piazze, che scende dalle colline, che si riunisce al Rossio per veder giustiziare ebrei e conversi, eretici e stregoni… Alle finestre che danno sulla piazza ci sono le donne, vestite e acconciate di tutto punto, alla tedesca, in omaggio alla regina, con il loro carminio sulle guance e sulla scollatura, facendo smorfie con la bocca sì da renderla piccola e stretta, facce diverse e tutte girate verso la strada, chiedendosi ciascuna dama fra sé e sé se siano ben fermi i nei del viso, all'angolo della bocca il tirabaci, sul brufoletto il correttore, sotto gli occhi il pazzerellino, mentre il pretendente approvato o sospirante passeggia sotto col fazzoletto in mano e facendo volteggiare la cappa.

Gli Ultimi:

Memoriale del convento è un romanzo storico che si svolge nei ventotto anni, tra il 1713 e il 1730, della costruzione del convento di Mafra, avvenuta per volontà di Giovanni V re di Portogallo: un ex-voto per grazia ricevuta di un erede al trono. Nella Storia, come fece il buon Alessandro, inserisce la storia, quella dei dimenticati e accanto ai personaggi che saranno celebrati da statue a grandezza d’uomo o di dio, erme, medaglioni, quadri, targhe e via così, infila i dimenticati immaginari rappresentanti di tutti coloro che non avendo niente, a volte nemmeno la prole, cullano un sogno: non quello ad occhi aperti ma quello che, utilizzando la povera materia che hanno a disposizione, gli permetterà di realizzarlo.
Per sentieri bui salirono fino in cima alla Vela, … in tutte queste baracche ci sono degli uomini che dormono o che cominciano già a svegliarsi, sono costruzioni di fabbricazione precaria, per la maggior parte, quelli che sono qui sono sterratori, gente di molta forza e pochi complimenti… in rozze dimore perché vi si riposino le ossa gli stanchi uomini della vanga e della zappa, fra poco suoneranno le trombe perché anche qui c'è l'esercito, ormai non va più a morire in guerra e quel che fa è tenere a bada queste rozze legioni o dar aiuto dove l'uniforme non soffra umiliazioni, in verità, a malapena si distingue chi guarda da chi è guardato, rotti gli uni, strappati gli altri. Uno sguardo alla Pasolini, mi viene da dire: i soldati come l’altra faccia del proletariato.

Oppure
…si puniscano pure i negri e i villani perché non si perda il valore dell'esempio, ma si onori la gente dabbene e da beni, non esigendo che paghi i debiti contratti, che rinunci alla vendetta, che corregga il suo odio e se ci saranno cause, non potendosi evitarle del tutto, si faccia ricorso al cavillo, alla truffa, all'appello, alla prassi, alle ambagi, perché vinca tardi chi per giusta giustizia dovrebbe vincere presto, perché tardi perda chi dovrebbe (...)

E ancora nel trasportare dal monte una immensa pietra da collocare nella chiesa dell’immenso monastero di Mafra:
Oggi, dal levar del sole fino al pomeriggio inoltrato, hanno fatto un millecinquecento passi, meno di mezza lega delle nostre, o, se vogliamo giudicare per comparazione, l'equivalente di duecento volte la lunghezza del masso. Tante ore di sforzo per tanto poca strada, tanto sudore, tanta paura, e quel mostro di pietra che scivola quando dovrebbe star fermo, immobile quando dovrebbe muoversi, maledetto sia tu, e chi t'ha fatto togliere dalla terra e ti fa trascinare da noi per queste plaghe. Gli uomini si buttano per terra, senza forze, rimangono lì col fiatone, a pancia all'aria, a guardare il cielo che lentamente si oscura.
Tra questi operai ci sta Baltasar Settesoli, il compagno di Blimunda, e per un attimo ti sembra di avere davanti Renzo e Lucia.

I’immarcescibile anticlericalismo
di Saramago che, non per forza, si sposa con il suo ateismo. La chiesa in questo senso è stata sempre autonoma rispetto all’idea di Dio e alle Sue idee. Da nessuna parte, nei sacri testi, si parla di Sant’uffizio e di autodafè.

Un'altra contrarietà attesa è l'auto da fé, non per la chiesa che se ne giova come di un rinforzo pietoso e per altri suoi utili, né per il re che, quando siano stati inclusi nell'auto proprietari di terra brasiliani, si giova della loro fattoria, ma per chi si prende le frustate, o è esiliato, o è bruciato sul rogo, per fortuna questa volta ne è uscita alleggerita della carne solo una donna, non sarà molto il lavoro di dipingerne il ritratto nella chiesa di S. Domingos, accanto a quello di altri rosolati, arrostiti, dispersi e soppressi, che pare ignobile come non serva di monito agli uni il supplizio di tanti, magari piacerà agli uomini soffrire oppure ci tengono di più alla convinzione dello spirito che non alla conservazione del corpo, Dio non sapeva in che cosa si metteva quando creò Adamo ed Eva.

E ora dobbiamo parlare del Sogno di Baltasar Settesoli e Blimunda Settelune, cominciato dopo l’incontro, all’autodafè, con un monaco visionario, Padre Bartolomeu Lourenço de Gusmão, il Volatore, personaggio storico ma rimaneggiato da Saramago a sognatore capo, scopritore del carburante che fa decollare l’uccellaccio nell’etere:
la volontà, perché l'etere, in fondo, … non è fatto delle anime dei morti, ma è fatto, ascoltate bene, delle volontà dei vivi.

La fine
Nove anni cercò Blimunda. Cominciò col contare le stagioni, poi ne perse il senso. Migliaia di leghe percorse Blimunda, quasi sempre scalza e …
non posso di più perché svelerei quello che è bene scoprire da soli. Mi basta dire che se vi stancate a stare dietro alle ironiche o partecipate descrizioni, minuziose perché la vita sta nei particolari, e perdete il filo o questo vi sembra stiracchiato oltre ogni limite non arrendetevi: la fine non ve l’aspettate oppure sì ma speravate che per una volta non accadesse. E la commozione non sarà vostra debolezza ma umanità (parola abusata perché diventata solo un nome) che riprende il suo posto dentro di voi.

A strange book. Who was the hero? What was the story about? How dissatisfying was the end? The author describes three worlds: the opulent wealth and privilege of the king and his nobles, the manifest power and splendor of the church, and the dirty, stinky subsistence living of everyone else.

A majestic and oppressive view of Medieval Spain Portugal (as 300 people have told me, LOL!), Inquisition, Christianity, wars and day-to-day distasteful minutiae.

Q:
Men are angels born without wings, nothing could be nicer than to be born without wings and to make them grow. (c)
Q:
Em rei seria defeito a modéstia. (c)
Q:
Vai ajustando nos buracos apropriados da cimalha as figuras dos profetas e dos santos, e por cada uma fez vénia o camarista, afasta as dobras preciosas do veludo, aí está uma estátua oferecida na palma da mão, um profeta de barriga para baixo, um santo que trocou os pés pela cabeça, mas nestas involuntárias irreverências ninguém repara, tanto mais que logo el-rei reconstitui a ordem e a solenidade que convêm às coisas sagradas, endireitando e pondo em seu lugar as vigilantes entidades. (c)
Q:
Fique D. Maria Ana em paz, adormecida, invisível sob a montanha de penas, enquanto os percevejos
começam a sair das fendas, dos refegos, e se deixam cair do alto dossel, assim tornando mais rápida a viagem. (c)
Q:
Não é vulgar em reis um temperamento assim, mas Portugal sempre foi bem servido deles.
Bem servido de milagres, igualmente. (c)
Q:
Então Blimunda disse, Vem. Desprendeu-se a vontade de Baltasar
Sete-Sóis, mas não subiu para as estrelas, se à terra pertencia e a Blimunda. (c)
Q:
...Já aqui estive, já aqui passei, e dava com rostos que reconhecia, Não se lembra de mim, chamavam-me Voadora, Ah, bem me lembro, então achou o homem que procurava, O meu homem, Sim esse, Não achei, Ai pobrezinha, Ele não terá aparecido por aqui depois de eu ter passado, Não, não apareceu, nem nunca ouvi falar dele por estes arredores, Então cá vou, até um dia, Boa viagem, Se o encontrar.
Encontrou-o. Seis vezes passara por Lisboa, esta era a sétima. Vinha do Sul, dos lados de Pegões. Atravessou o rio, quase noite na última barca que aproveitava a maré. Não comia há quase vinte e quatro horas. Trazia algum alimento no alforge, mas, de cada vez que ia levá-lo à boca, parecia que sobre a sua mão outra mão se pousava e uma voz lhe dizia, Não comas, que o tempo é chegado. (c)

I love almost everything related to the European Middle Ages and this novel was one of the best I've ever encountered on the topic. It helped me explore more about Portuguese culture, as well, and intrigued to go even deeper into it.

I loved the story of Father Lourenço Bartolomeu, the real historical figure who invented a flying machine in the early 1700s, and the way it blends into the lives of the other main characters. I loved the mysticism blended with the vulgar and the realism of Portuguese social life of the late medieval period.

I also loved the fact that the cornerstone of the novel is a love story between two very working class characters. Their worldview is touching and extremely interesting, insofar as it reveals what the Portuguese peasant thought of the world.

The brief glimpses of aristocratic life are meaningfully similar, but less humanized. Blimunda's touches of the supernatural bring emotion, and the fact that they don't necessarily turn her into a pillar of wisdom is endearing. It's also interesting that the book offers insight into a passionate romance between two people in their late 40s and 50s. Baltasar and Blimunda is overall out of the ordinary and a beautiful, beautiful book. I will probably reread it in 10 years or so.

It seems I shall never tire of Saramago. Whenever other writers use long lists and go off on interminable tangents, I tend to lose interest -- but not with this fellow. He is, as they say, a pleasure to read. Let the comments I made concerning style in my review of The Stone Raft also stand for this.

i don't know what happened, but this is one of the few books i've not been able to finish. although i revere saramago, i was not at all drawn in to this book. with a heavy heart, i put it down. i hope that i can read it someday and see what i missed the first time.

Saramago mistura factos históricos com ficção e conta-nos o passado com os olhos no presente. Adoro a forma como intervém frequentemente na história que está a narrar e fala connosco. A história de amor de Blimunda e Sete-Sóis é bonita, carnal e eterna...

"Mas é um constante sol para esta mulher, não por sempre brilhar, mas por existir tanto, escondido de nuvens, tapado de eclipses, mas vivo, Santo Deus, e abre-lhe os braços, quem, abre-os ele a ela, abre-os ela a ele, ambos, são o escândalo da vila de Mafra, agarrarem-se assim um ao outro na praça pública, e com idade de sobra, talvez seja porque nunca tiveram filhos, talvez porque se vejam mais novos do que são, pobres cegos, ou porventura serão estes os únicos seres humanos que como são se vêem, é esse o modo mais difícil de ver, agora que eles estão juntos até os nossos olhos foram capazes de perceber que se tornaram belos" ❤

Published in 1982 and set in early 18th-century Portugal during the reign of King John V, this novel centers around the two titular characters, Baltasar Sete-Sóis (Seven Suns) and Blimunda Sete-Luas (Seven Moons). Baltasar is a former soldier who lost his left hand in the War of Spanish Succession. Blimunda is a woman with mystical abilities, including the power to see inside people and objects during her fasting periods. The two meet in Lisbon and fall in love.

Their lives become linked with Father Bartolomeu Lourenço de Gusmão, a real historical figure, who dreams of building a flying machine called the Passarola. Blimunda's mystical powers play a crucial role in collecting the spiritual essences needed to make the machine fly. Meanwhile, the construction of the monumental Mafra Convent, a real historical project initiated by King John V, serves as a backdrop to the story.

At its heart, the novel is a love story. Unlike the grand projects surrounding them, Baltasar and Blimunda live a modest life. Their love is founded in mutual understanding and shared hardships. Saramago uses their relationship to contrast with the larger dehumanizing forces at work in society. He portrays human connection as a source of resilience against oppression.

The novel is also an exploration of power, religion, and the human spirit. Saramago is quite critical of the extant power structures, particularly the monarchy and the Catholic Church. The King’s decision to build the Mafra Convent is portrayed as a display of power and piety, but Saramago also exposes the exploitation and suffering of the common people who serve as forced labor. The contrast between the large-scale construction project and the humble aspirations of Baltasar and Blimunda illustrate the disconnect between rulers and ruled.

Religion plays a significant role in the novel. Saramago critiques the Church's position in maintaining social order, often at the expense of the people it claims to serve. This was at a time when the Inquisition was still judging, torturing, and burning people at the stake. Blimunda's mystical abilities introduce elements of mysticism that suggest an alternative, more personal and spiritual form of connection to the divine.

Father Bartolomeu's dreams of flight form one of the primary drivers of the narrative arc. It is a pleasing use of magical realism, representing the desire to escape a hard life. Saramago reflects on the nature of history, and how it is shaped by both grand endeavors and by the smaller-scale actions of ordinary people.

It is written in Saramago's distinctive style, characterized by long sentences, minimal punctuation, and a fluid blending of dialogue and description. This style creates a sense of continuity and flow but it’s an acquired taste. When I first started reading Saramago, I struggled with his style, but now that I’ve read quite a few of his novels, I’ve gotten used to it and find it less noticeable. This book is an unusual blend of historical fiction, magical realism, and social commentary. It is an impressive work that will likely appeal to readers of literary fiction or world literature. I read the English translation from the original Portuguese.

شاید خداوند یکی باشد، شاید سه تا، شاید هم چهارتا، کسی چه می‌داند؟ تفاوت بین این اعتقادات مشخص نیست. شاید خداوند تنها سرباز زنده از یک ارتش صدهزار نفری باشد. بنابراین بطور همزمان می‌تواند سرباز، افسر و هم فرمانده باشد

بالتازار و بلیموندا در نگاه نخست شاید رمانی قصه‌گونه و عاشقانه بنظر برسد، اما این اثر، یکی از انتقادی‌ترین و روشن‌گرانه ترین آثار ساراماگوست که در این امر حتی از اثر معروفش، کوری هم پیشی می‌گیرد. داستان با روایتی فرعی، صحنه‌ای در قصر پادشاه پرتغال آغاز می‌شود: دون خوان پنجم پس از سال‌ها هنوز وارثی ندارد و برای حل مشکل نازایی همسرش، به امید معجزه و به توصیه‌ی راهبان فرانسیسکن دست به دامان نذر بنای عبادتگاه بزرگی می‌شود. پس از نقل این ماجراها، روایت اصلی آغاز می‌شود: بالتازار، سرباز پیاده نظام ارتش پرتغال در جنگ با اسپانیا دست چپ خود را از دست داده و رو به سوی لیسبون، سرگردانِ جاده‌هاست. او در مراسم اعلام مجازات دادگاه تفتیش عقاید، بطور اتفاقی با بلیموندای چشم برزخی، دختر یکی از متهمان به جادگری رودررو می‌شود و رابطه‌ای عاشقانه میان آن دو شکل می‌گیرد. بالتازار بعد از آشنایی پدر بارتلومو، کشیش دانشمند دربار، درگیر ایده‌ی عجیب ساخت ماشین پرنده‌ی او می‌شود. باقی داستان شرح اتفاقاتی‌ست که بالتازار و بلیموندا در طی سالیان طولانی تا پایان عمر پشت سر می‌گذارند
مانند عنوان دوگانه‌ی کتاب، داستان هم سرشار از تقابل‌های دوگانه‌ست که از صفحات نخستین تا پایان داستان خود را به رخ خواننده می‌کشند: نخست با قرار گرفتن دو زندگی در روبروی هم: پادشاهی که قدرت خود را از کلیسا به عنوان نماینده‌ی خدا بر زمین دریافت می‌کند، ولی خودش مریض احوال و همسرش نازاست. آن‌ها روزها غرق در جلال و شکوه اند و شب‌ها همنشین اجباری ساس‌ها. در مقابل، بالتازار و بلیموندا از طبقه‌ی فرودست جامعه، روزها غرق در عرق و چرک کار هستند و شب‌ در آغوش عاشقانه‌ی یکدیگر در آرامش. بنظر می‌رسد که ساراماگو تلاش داشته به نوعی عالم قدسی را در برابر دنیای مادی قرار دهد و خواننده را به قضاوتی ضمنی وادارد. اما برای اثبات این ادعا، به شواهد بیشتری نیاز است، بهتر است با داستان جلو برویم
از میانه‌ی داستان و پس از زمینه‌سازی و معرفی مختصر شخصیت‌ها و سرگذشتشان، بالتازاز و بلیموندا تصمیم می‌گیرند کشیش بارتلومو را در ساخت ماشین پرنده یاری کنند. به گفته‌ی کشیش، آن‌ها برای پرواز، بجز اسکلت فلزی ماشین، به نور خورشید، کهربا و اتر به عنوان ماده‌ی اصلی جهت غلبه بر جاذبه نیاز دارند. کشیش مدت‌ها در جستجوی اتر، اکسیر موجود در ستارگان، به کشورهای همسایه سفر می‌کند و با پاسخی عجیب باز می‌گردد: ماشین پرنده برای پرواز به اراده‌های انسانی احتیاج دارد. تضاد اصلی داستان، یکبار دیگر در اینجا بطور ضمنی بیان شده است. کشیش دانشمند اراده‌ی انسانی را عامل پرواز می‌داند، در مقابل کلیسا که ایمان و روح را لازمه‌ی این امر می‌داند. استفاده پیاپی از عبارات کتاب‌مقدسی در دیالوگ کشیش هم در این قسمت بسیار برجسته و قابل توجه است

در هلند با داشنمندان با تجربه و شیمی‌دان صحبت کردم و از مصاحبت با آن‌ها لذت بردم، همان کسانی که با استفاده از نوعی سیم‌پیچی در قرقره، خورشیدی نورانی ایجاد می‌کنند، همان کسانی که زندگی شگفت‌آوری دارند و در پایان عمر، چیزی جز یک تشک کاهی برایشان باقی نمی‌ماند. همان کسانی که برای روشن نگاه داشتن چراغ زندگی دیگران خودشان می‌سوزند. من خوب می‌دانم آن چیست (اکسیری که قدرت پرواز دارد): چیزی به همین آسانی که خداوند می‌گوید روشنایی بشود و می‌شود (اشاره به آیات نخستین کتاب مقدس در سِفر پیدایش دارد که خداوند اراده می‌کند و فعل صورت می‌پذیرد. این آیات مبنای مفاهیم الاهیاتی درباب اراده‌ی خدا هستند)، این ماده پیش از آنکه به آسمان‌ها برود تا ستارگان را در جای خود نگه دارد و باعث رضایت خداوند بشود (اشاره به آیات نخستین سفر پیدایش که خدا در هر مرحله از خلقت از آفرینش خود خشنود شد)، در درون مردان و زنان زندگی می‌کند: نه روح، که اراده‌ی زندگان (انکار موکد ماورا) به دنیای مادی بازمی‌گردد

با پیشرفت داستان، شخصیت مستعد کشیش اندک اندک دچار تغییر می‌شود و ایمان مذهبی او به تردید و نوعی ندانم‌گرایی سوق پیدا می‌کند

بلیموندا: پدر ما را دعا کنید
کشیش: نمی‌توانم! نمی‌دانم به نام چه خدایی این کار را باید انجام بدهم. شما را به نام خودتان دعای خیر می‌کنم، همین اندازه هم کافی‌ست. ای کاش تمام دعاها اینگونه بودند

پس از تکمیل فرآیند ساخت ماشین و پرواز آن، تقابل به نقطه‌ی اوج می‌رسد و قدرت دینی کلیسا و خرافات در مقابل علم و اراده‌ی انسانی قد علم می‌کند و مجریان دادگاه تفتیش عقاید به قصد دستگیری و محاکمه‌ی کشیش در پی آنها می‌افتند. کشمکش‌ها ادامه پیدا می‌کند تا در پایان، بالتازار و کشیش مزد خود را از کلیسا دریافت می‌کنند: پدر بارتلومو به جنون می‌رسد و بالتازار در آتش جهل سوزانده می‌شود

اندیشه‌ی اومانیستی ساراماگو به طور عیانی در این اثر قابل مشاهده است. از دیدگاه او این اراده‌ی انسان است که در زمان تیرگی‌ها به دادش می‌رسد و راه‌گشاست. برای نیل به این مقصود، انسان فقط به آگاهی از این قدرت درونی خود نیاز دارد

بالتازار گفت چه ابرهای سیاه و بزرگی. بلیموندا گفت: کاش تو هم می‌توانستی ابر درون خودت را ببینی. در آن حال متوجه می‌شدی که این ابرهای سیاه سیاه در مقایسه با آن بزرگ نیست. ابر آسمانی در مقابل ابر درون آدمی هیچ است

پیش‌زمینه‌ی نیل به این آگاهی، احساس نیاز درونی‌ست. در قسمتی از داستان کشیش به بالتازار می‌گوید به محض اینکه کسی احساس نیاز کند، طرح‌ها در ذهنش شکل می‌گیرد و راه حل‌های فراوان به مغزش هجوم می‌آورد. بدون داشتن نیاز، راه حلی هم ارائه نمی‌شود. کلیسا در این‌جا هم نقطه‌ی مقابل چنین تفکری قرار گرفته و با پاسخ‌های نسیه و وعده‌های افیونی، نیاز را به تزویر فرو می‌نشاند و قوه‌ی خلاقه را زنجیر می‌کند. چنان که در قرون وسطی با وجود جهش‌های چشم‌گیر فلسفی و انتزاعی، علوم تجربی بشدت مورد شک و تکفیر قرار می‌گرفتند. زیرا آنچه کلیسا ادعایش را داشت، علم به اجرایش درمی‌آورد. این کلیساست که همیشه ادعای آسمانی بودن دارد و باور دارد روزی به آسمان‌ها ربوده می‌شود، اما می‌بینیم که این برای کلیسا در حد رویا باقی می‌ماند و بالتازار و بلیموندا و کشیش دانشمند است که قدرت پرواز را پیدا می‌کنند، آن هم نه بوسیله‌ی ایمان و باور دینی، که با قدرت علم و اراده‌ی انسانی

ساراماگو مانند دیگر آثارش، در اینجا هم به جهل، دگم‌های مذهبی و اخلاق تصنعی حاکم بر جامعه می‌تازد و در مقابل به تحسین عقل و اراده‌ی انسانی، علم و هنر می‌پردازد. هنگام صحبت از شکوه کلیسا و معجزات قدیسان و مسائل این چنینی، روایت لحنی طنزآلود به خود می‌گیرد

خداوندی که آن بالا در آسمان، عمر افراد را اندازه می‌گیرد و زمانی برای مرگ آن‌ها معین می‌کند، اجرای عدالت در مورد فقیر و غنی را از یاد نمی‌برد. به همین دلیل همزمان با مرگ فرزند اسپنس (رعیت)، در خانواده‌های ثروتمند هم دنبال وزنه‌ای گشت تا آن را در کفه‌ی دیگر ترازوی مرگ قرار دهد. بدین ترتیب شاهزاده هم در همان سن و سال، دار فانی را وداع گفت

و در قسمت‌هایی که از دانشمندان و هنرمندان صحبت می‌کند لحن به شدت حماسی می‌شود

نوای کلاویکورد از شکاف شومینه و پنجره‌ها در شب لیسبون پخش می‌شد. سربازان پرتغالی و آلمانی، ان را می‌شنیدند و درک می‌کردند. دریانوردانی که بر عرشه کشتی‌هایشان خفته بودند در خواب به آن گوش می‌دادند، ولگردهای ساحل ریبیرا گوش جان را به آن سپرده بودند. مردان مذهبی و راهبه‌های هزار عبادتگاه به آن توجه می‌کردند و می‌گفتند که آن صدای فرشتگان آسمانی خداوند است. مجروحان جنگی با شنیدن آن احساس میکردند دیگر نیازی به اعتراف ندارند و به راحتی می‌میرند

ساراماگو هنر - در اینجا موسیقی - را در کنار عقل، عامل رهایی‌بخش می‌داند و در دیالوگی ابین کشیش و موسیقی‌دان ایتالیایی این جمله از کشیش شنیده می‌شود: کسی چه می‌داند، شاید انسان با کمک موسیقی هم بتواند پرواز کند
او در توصیفی انتقادی از جامعه‌ی آن روزگار، اجتماعی را توصیف می‌کند که در ظاهر ارزش‌های مذهبی بر آن حکم‌فرماست و از اخلاقیات تصنعی پیروی می‌کنند. در این جامعه زنان را در تمام ایام سال بجز اعیاد مذهبی پشت چهارچوب در و پنجره و پستوی خانه زندانی کرده‌اند. ناقص بودن عقل و حاکمیت احساس بر اراده‌ی زنان، تفکر رایج چنینی جامعه‌ای است. اما در اینجا هم مانند رمان کوری، تنها فرد حقیقتا بینای داستان بلیموندا است، یک زن. بر اساس روایات کتاب‌مقدسی، این نخستین زن بود که فریب مار را خورد و مرد را هم به گناه کشید. بر اساس سوءفهم از این بخش کتاب‌مقدس، کلیسا برای مدت‌ها زنان را علت ورود گناه به زمین و عامل به گناه کشیدن مردان می‌دانست. زن شوریده‌ی داستان چنین تفکری را به چالش می‌کشد

کشیش‌ها برایش پیغام فرستاند و او را دعوت به اعتراف کردند. بلیموندا به آنها پاسخ داد که قول داده است تنها زمانی لب به اعتراف بگشاید که خودش را گناهکار احساس کند. پاسخی فاجعه‌آمیزتر از این برای کشیش‌ها وجود نداشت. هنگامی که بلیموندا در این مورد با زنان دیگر صحبت می‌کرد، آن‌ها را به فکر فرو می‌برد. اگر این موضوع واقعا به زنان دیگر تفهیم می‌شد، همه به این نتیجه می‌رسیدند که لازم است همه چیز دوباره و از نو شروع شود

اندیشه‌ی ساراماگو در قسمت‌هایی از داستان بشدت با جریان اومانیسم دینی مسیحی قرابت پیدا می‌کند. کشیش برای آماده‌سازی موعظه‌ی خود از عبارتی کتاب‌مقدسی استفاده می‌کند که ساراماگو برای تاکید بیشتر، آن را عینا و به زبان لاتین نقل کرده است: اِت ایگو این ایلو* . این عبارت که از نسخه‌ی ولگت انجیل یوحنا 6: 57 گرفته شده است، بطور ضمنی یعنی من (مرجع خدا) در تو(مرجع انسان) ساکن می‌شوم. کشیش می‌گوید اگر خدا در انسان جا می‌گیرد، پس او یا تقریبا خداست، یا قطعا خداست و به این نتیجه می‌رسد که بله، من قطعا خدا هستم. چنین تفکری بیان دیگری از اومانیسم دینی مسیحی‌ست. دیتریش بونهافر از رهبران فکری این جریان، در جایی می‌گوید: زیرا خدا خود در مسیح به عنوانی انسانی با و برای دیگران تجلی یافته است. مسیح تنها الگوی مسیحیان است که بر اساس تعالیم کتاب مقدس انسانی "با" و "برای" دیگران بود. مسیح قدیس وار زندگی نکرد، که اگر چنین بود دوست مجرمین و گناهکاران لقب نمی گرفت. در واقع خدا به طرزی متناقض نما نه در یک انسان مذهبی، بلکه در، به وسیله و همچون یک انسان، نه در یک کاهن، بلکه فقط در یک انسان، نه در امر قدسی بلکه خیلی ساده به صورت انسان آشکار شده است

* انجیل یوحنا 6: 57
چنانكه پدرِ زنده مرا فرستاد و من به پدر زنده هستم، همچنين كسي كه مرا بخورد او نيز به من زنده مي‌شود (ترجمه تحت‌اللفظی)
qui manducat meam carnem et bibit meum sanguinem in me manet et ego in illo (VLC)
As the living Father hath sent me, and I live by the Father: so he that eateth me, even he shall live by me (KJV)

This fiction work is based on an indisputable fact: the reign of John V, King of Portugal, in 1681, which decided on the construction of the Convent of Mafra. This convent was to have a structure similar to that of the Escorial (located on the outskirts of Madrid), built by order of Philip II, King of Spain.
Father Bartolomeu Lourenço was inspired by a Brazilian priest who pioneered aeronautics.
So, historical data source. Saramago traces the wars, epidemics, and religious festivals of the past. It shows the church's collaboration with the monarchy to exploit the people's colonialism and blindness of those who govern and obey. Therefore, the reader cannot ignore prejudices, ideological lies, and abuses of power. This book does not date; we can easily tie it to the contemporary world because very little has changed. The emphasis was constantly on applying the good recipes of the past, which had already proved their worth.