La disobbedienza acquista un senso solo quando diventa una disciplina morale più rigorosa e ardua di quella a cui si ribella (I. Calvino, presentazione del Barone Rampante nell’edizione annotata per le scuole medie, 1965)

Un ragazzo sale sugli alberi dopo un litigio con i genitori e non ne scenderà mai più. Perché? Tutti ci siamo ribellati ai nostri genitori (e a quello che rappresentavano) anche se, per fortuna, pochi hanno dovuto adottare comportamenti così estremi per riuscire ad affermare la propria individualità e autenticità rispetto alle strade già tracciate per noi dalla famiglia, la società, a volte la sfiga o la fortuna, Dio o il Destino (per chi ci crede)
Cosimo invece non aveva molte alternative.
La domanda che mi sono posta sin dalle prime pagine in cui Calvino ci presenta la strampalata famiglia Piovasco di Rondò è: “Come si può esprimere se stessi quando si cresce in una famiglia dove qualsiasi forma di individualità, di volontà, di uscire dagli schemi già precostituiti viene negata? E che dire, poi, se i genitori capitati in sorte sono totalmente assorbiti da se stessi e vivono nel proprio glorioso (o supposto tale) passato?”.
I manuali di psicopatologia dicono che una possibilità (limite, per fortuna) è rappresentata dal disagio mentale. I protagonisti de Il barone rampante hanno preferito adottare comportamenti stravaganti.
Si può dar sfogo alla propria voglia di vivere, ingiustamente imbrigliata, inventando piatti “creativi” a base di lumache o topi, ed è questa la strada che sceglie (se di scelta di può parlare) Battista, la sorella del protagonista. Oppure si può salire sugli alberi e rendersi conto che è l’unica via d’uscita.
All’inizio Cosimo è solo un ragazzo testardo, che non vuole darla vinta al padre e pur di fargli dispetto se ne sta lassù. Improvvisamente, in seguito alla sua ascesa arboricola anche la madre, la Generalessa, amorosa certo ma poco incline ad occuparsi dei figli (come la maggioranza delle nobildonne dell’epoca), si accorge di lui e, attraverso lui, comincia a vivere concretamente le proprie fantasie militari. La madre sarà una sua grande alleata e il figlio ribelle diventerà il suo orgoglio e la sua principale occupazione. Un primo risultato il ragazzo sugli alberi lo ha raggiunto: finalmente si pensa a lui come a una persona dotata di volontà propria che può prendere decisioni autonome. Il fratello minore, la voce narrante del libro, vivrà attraverso Cosimo una vita ricca e avventurosa che non ha il coraggio di vivere in prima persona. Ecco quindi che, grazie a Cosimo, anche un altro membro della famiglia Piovasco di Rondò riesce a varcare gli angusti confini della mentalità paterna. Cosimo rompe l’equilibrio familiare che così si ricostituisce su nuove basi e tutti (o quasi) ne traggono giovamento.
Cosimo però non è molto interessato ad avere l’approvazione di quei genitori con cui ha avuto rapporti abbastanza formali e caratterizzati dallo scontro continuo. Stando sugli alberi scopre che basta staccarsi da terra di qualche metro per acquisire un nuovo punto di vista, più ampio, più variegato. Conosce persone che non avrebbe potuto frequentare rimanendo rinchiuso nella casa paterna: nobili giovinette altezzose, ladri di frutta, briganti appassionati di romanzi d’avventura, nobili spagnoli in esilio, principi, imperatori. Stare sugli alberi non lo limita in nulla: studia, scrive, ama. Non ho dubbi nel ritenerlo una persona felice, anche se con qualche rimpianto. Ma anche chi non sale sugli alberi fa’ le proprie scelte e, a volte, commette errori e allontana da se le persone amate.

L’ammirazione per il protagonista non riesce però a farmi innamorare de Il barone rampante : l’ho trovato in molte parti noioso, poco emozionante. E, per me, questo è proprio grave: un libro mi piace se mi emoziona. Può essere originale, scritto bene (tutte qualità indubbie del romanzo di Calvino) ma se non mi appassiona allora non c’è niente da fare. Certo, è un problema mio: ma sono io che leggo e a me deve piacere, al di là di qualsiasi considerazione letteraria e stilistica.
Un punto debole secondo me è che manca il punto di vista di Cosimo: tutto quello che sappiamo è mediato dalla voce pacata e, almeno in alcuni punti, piatta del fratello. Avrei voluto conoscere i pensieri di Cosimo mentre gradatamente (o forse all’improvviso, ma non lo sapremo mai) si rende conto delle conseguenze della sua decisione. Avrei voluto leggere della meraviglia provata la prima volta che si rende conto che basta alzarsi qualche metro da terra per vedere tutto mutato!
L’unico momento in cui Cosimo appare più trasparente è nella sua relazione con Viola, una situazione che mette a nudo le sue emozioni ma mai i suoi pensieri! E alla fine, quando è chiaro che Viola non tornerà mai più, Cosimo ritorna ad essere “opaco” ai nostri occhi, una scatola nera come nella migliore tradizione comportamentista.
Forse il passo di Cosimo era proprio leggero, di codibugnolo, troppo leggero per lasciare una traccia durevole. Fuggevoli impressioni, sprazzi di vita, e alla fine arrivo a pensare che non è mai davvero passato attraverso il mio cuore, la mia pancia. Solo un ricamo fatto di nulla.

n   Ombrosa non c’è più. Guardando il cielo sgombro, mi domando se è davvero esistita. Quel frastaglio di rami e foglie, biforcazioni, lobi, spiumii, minuto e senza fine, e il cielo a sprazzi irregolari e ritagli, forse c’era solo perché ci passasse mio fratello con suo leggero passo di codibugnolo, era un ricamo fatto di nulla che assomiglia a questo filo d’inchiostro, come l’ho lasciato correre per pagine e pagine, zeppo di cancellature, di rimandi, di sgorbi nervosi, di macchie, di lacune, che a momenti si sgrana in grossi acini chiari, a momenti si infittisce in segni minuscoli come semi puntiformi, ora si ritorce su se stesso, ora si biforca, ora collega grumi di frasi con contorni di foglie o di nuvole, e poi si intoppa, e poi ripiglia a attorcigliarsi, e corre e corre e si sdipana e avvolge un ultimo grappolo insensato di parole idee sogni ed è finito. n

Alla fine che valutazione dare a questo libro? Le migliori parole sono quelle dello stesso Calvino:
n   Di fatto, per chi vuol trarre una morale dal libro, le vie che restano aperte sono molte, anche se nessuna si può esser certi che sia la giusta.
Quello che possiamo indicare come dato sicuro è un gusto dell’Autore per gli atteggiamenti morali, per l’autocostruzione volontaristica, per la prova umana, per lo stile di vita. E tutto questo tenendosi in bilico su sostegni fragili come rami circondati dal vuoto. n

------

Confermo quasi del tutto la recensione che ho scritto dopo la prima lettura anche se non ho trovato così gravi alcune lentezze della narrazione (che effettivamente comunque ci sono), motivo per cui ho alzato la mia valutazione da 3 a 5 stelle.
Calvino riesce a creare personaggi autentici in cui è possibile riconoscersi nonostante siano inseriti in contesti poco familiari o poco realistici; tutti i personaggi hanno pari dignità e tutti sono indispensabili alla narrazione: ho trovato bellissima la figura dello zio avvocato e dell'abate.
Le donne (come ho notato anche ne Il cavaliere inesistente) sono l'elemento dirompente: non solo escono dagli schemi (come quasi tutti i personaggi del resto) ma ne sono del tutto consapevoli, riuscendo inoltre a coniugare pragmatismo e anticonformismo.

دلچسبی همنشینی با یک نویسنده خیال پرداز و صمیمی چیزی بود که آخرین بار با لاگر کوئیست در کوتوله تجربه کرده بودم. تجربه ای که روزها را شیرین می کند و خیال را پرورده.
البته کوزیمو تنها خیال نیست و کنکاش درونی انسان است و شاید هرکس بتواند در مواجه با او بخشی از خود را در آن ببیند؛ میل به آزادی، توجه، شهوت، دانستن و... همه چیزهای مشترک ما و کوزیموست با این تفاوت که او آن ها را به روشی جدید و در قلمرو خود ارضا می کند و این مشاهده را برای ما آسان تر می کند.
حرف هایم درباره این کتاب زیاد است، امیدوارم بعدا بتوانیم بیشتر و مفصل تر بنویسم.

انقدر بعضی وقتها کسی حرفمو نمیفهمه که میدونم منم یه روزی درخت نشین میشم

"بارون درخت نشین" داستان زندگیِ "کوزیمو" پسرِ "بارون آرمینیوس" است. سرگذشت زندگی کوزیمو از دوازده سالگی تا زمان مرگش از زبان برادر کوچکترش "بیاجو" بیان میشود. کوزیمو به دلایلی تصمیم میگیرد که زندگی خود را بر روی درختان ادامه دهد و قسم میخورد که پا روی زمین نگذارد. دلایل مختلفی باعث این تصمیم میشود و یکی از بزرگترینِ آنان نارضایتی کوزیمو از شیوه‌ی زندگی و تربیتیِ پدرش است. زندگی جدید و عجیب کوزیمو با این تصمیم از آغاز می‌شود و ماجراهای مختلفی برای او اعم از عاشق شدن، نیازمندی شدید به انسان‌ها و سفر به مناطق مختلف از طریق درختان رخ خواهد داد.

این کتاب از خاص‌ترین، متفاوت‌ترین و عجیب‌ترین کتابهای بود که خوندم. روایتش رو خیلی دوست داشتم، داستان زندگی کوزیمو پسری که روی درختها زندگی میکنه رو از نگاه برادرش میخونیم. انگار که "بیاجو" دفتر خاطراتش" رو منتشر کرده و زندگی کوزیمو رو داره برامون تعریف میکنه.

خب، داستان کتاب یه چیزی بود بین واقعیت و تخیلی که نویسنده خلق کرده و طنز ریزی هم داشته راجع به مسائل اجتماعی، فرهنگی و سیاسی. وقتی شروع می‌کنی به خوندن از همون خط اولش می‌فهمی که داری داستان زندگی کوزیمو رو میخونی و آخرش هم می‌رسی به مرگش، اما چیزی که خیلی ازش لذت بردم نوع داستان‌سرایی ایتالو کالوینو بود و پایانی که ساخت.

اکثرا نسبت به پایان زندگی کوزیمو گارد دارند و عاقبتش رو نپسندیدند اما حقیقتا من خوشم اومد، جالب بود و حس کردم نویسنده یه چیز متفاوت‌تری از ذهنیت خوانندش رو میخواست. مرگ کوزیمو با اینکه قابل پیش‌بینی و واضح بود اما احساساتم رو برانگیخت و خیلی خیلی ناراحت شدم. ( این چیزی که گفتم اصلاً اسپویل نیست و شما از همون خط اولی که شروع میکنی به خوندن میفهمی که آخرش قراره چی بشه. پس نگران این موضوع نباشید)

در کل داستان دلنشینی بود، متن روونی داشت و واقعا از خوندنش خوشحالم. کلاً قلم کالوینو رو دوست دارم و خلاقیتش در داستان‌نویسی رو می‌پسندم. هیچ کجای کتاب برام خسته کننده نشد و تا آخر با هیجان خوندمش.

"بارون درخت نشین" دومین جلد از مجموعه‌ی سه جلدی "نیاکان ما" ست که کتاب اولش با اسم "ویکنت دونیم شده" چاپ شده و "شوالیه‌ی ناموجود" جلد سوم آن است. دقت کنید که هیچ کدوم از این داستان‌ها به هم ارتباطی ندارند و هر کدوم  داستانی کاملاً مجزا نسبت به همدیگه دارند. اما خب نویسنده به ترتیب نوشتن کتاب ها و موضوعاتی که راجع به تاریخ های سیاسی استفاده کرده یک مجموعه‌ی سه جلدی از این کتاب‌ها درست کرده و من هم قصد دارم به همین ترتیب بخونمشون.

Indomito, Cosimo, il protagonista di quest'opera, che, in spregio a un'imposizione paterna, sceglie di viver sugli alberi senza mai più posar piede a terra. È il simbolo di un animo libero, pago di sé, che sceglie di allontanarsi dal mondo e sacrifica ogni cosa (anche l'amore, in un certo senso) per mantenere intatto il solo valore che realmente conti nella sua vita, il solo che lo spinga a crearsi un proprio mondo nel mondo e a evitare indebite mescolanze con chi non potrebbe comprenderlo: la libertà di poter condurre la "propria" vita seguendo la propria indole e i propri principi. Sempre

بارون درخت نشین داستان پسری به اسم بارون کوزیمو ئه که از یه خانواده‌ی اشرافی و اصیله و سر بحثی که با خانواده پیش میاد طی یه تصمیم خلاقانه و عصیان‌گرانه، قهر می‌کنه و درخت‌نشین می‌شه! این کتاب از زبون برادر بارون روایت می‌شه و تا انتهای زندگی بارون ادامه پیدا می‌کنه.
بارون درخت‌نشین کتاب خلاقانه‌ای بود که نویسنده ایدئولوژی خاص خودش رو در قالب این داستان در واقع بهتره بگم «به تصویر کشیده بود.» توصیفات کتاب در حدی هستن که کاملا می‌شه فضا رو تجسم کرد ولی از دید من سطح توصیفات با اتفاقات وزن متعادلی نداشتن و گاهی دنبال کردن روند داستان برای من واقعا خسته‌کننده می‌شد. بخش جالب داستان این تناقض بود که ��ارون در عین حال که چندان حوصله‌ی دنیای آدم‌ها رو نداشت، سعی می‌کرد به سهم خودش برای دیگران مفید باشه و بهشون کمکی کنه. با این بعد از شخصیتش همذات‌پنداری می‌کردم. دیوانه‌وارترین شخصیت کتاب هم ویولتا بود که تنها بخش هیجان‌انگیز کتاب برام بود.
شخصیت‌پردازی کتاب نسبتا خوب بود ولی مهم‌ترین امتیاز کتاب (که البته برای سلیقه شخصی من امتیاز منفی بود) همون توصیفات خیلی قوی و خلاقیت نویسنده بود.
-----------
یادگاری از کتاب:
خودش خودش را نمی‌شناخت، انگار خودش را از دور نگاه می‌کرد.
...
بی‌ شناخت عشق، تجربه‌های دیگر به چه کار می‌آید؟ بدون شناختن مزه‌ی زندگی، به خطر انداختن آن چه سودی دارد؟
...
برای بهتر دیدن زمین، باید کمی از آن فاصله گرفت.
...
- وقتی کسی را دوست داری، خوشی‌اش را می‌خواهی نه رنجش را.
+ وقتی کسی را دوست داریم، فقط یک چیز را می‌خواهیم: عشق را، حتی به قیمت رنج.
...
- فکر نمی‌کنی که عشق باید‌ به معنای از خود گذشتگی مطلق باشد؟ یعنی اینکه آدم خودش را به حساب نیاورد؟
+ عشق فقط زمانی ممکن است که آدم خود خودش باشد. با‌ همه‌ی نیرویش.

یک حس دوگانه‌ای در مورد این کتاب دارم، تخیل جاری در داستان و زندگی در درخت‌ها و نام‌های گوناگون آنها و برگ‌ها و تنه‌ها و حیوانات ساکن در آنها برای من بسیار روح‌افزا بود، اما قصه‌ها و داستان‌های کتاب خیلی نه، مخصوصا زمانی که نویسنده نامحسوس بالای منبر می‌رفت، داستان جذابیتش را بیشتر از دست می‌داد و حوصله‌ام سر می‌رفت. سه ستاره برای درخت: توسکا، کاج، ماگنولیا، گردو و زیتون ..

Calvino is hard to fathom: he's Janus-faced and elusive. A unique case in Italian literature, especially among the politically committed writers of his generation, whose tendency to denounce the latent 'fascism' of the Italian society could only be expressed in the most straightforward ways: by exploiting one's own existential struggle for instance, as in Pasolini's work (in which political and sexual repression were felt as one and the same thing), or by showing off in the elitist, ineffectual Barnum Circus of the Roman boudoirs.

Calvino's books are extremely deceiving.
They portray Italy during the post-war economic miracle of the 50s and early 60s, a decade in which truth and lies became so entangled that we still cannot clearly discern between naivety and hypocrisy. Italians wanted to believe but just didn't care about what, when, where and least of all why; they were willing to believe in the unreal as such - ready to worship any chimera they would never be called to face for real.
Tales... that's what they wanted to hear.
Calvino's novels are indeed tales for grown-ups; tales depicting a world that is not what it seems, in which a sense of unease is always hovering over the cheapest Dreamland in recent history: the so-called Italian miracle, and the darkness it was supposed to hide.

"The Baron in the Trees" can be read on two different levels: as the weird story of a weird kid - pure narrative - as well as an allegory, the author's peculiar genre.
The plot is quite simple: out of sheer despise for his family, Cosimo, the teenage son of a Western Ligurian nobleman (Liguria is the region of Genoa) leaves the house, climbs a tree and decides never to get back; he will spend his whole life in the trees, moving from one bough to another - never again will he obey his father and set foot on the ground.
From the very beginning, the protagonist sees the world from an entirely new perspective. He meets any sort of people, from the workers camped out in the forest to the young heiress of a rival family (they obviously fall in love with each other), but also a bibliophile brigand, a band of teenage thieves roaming the countryside, philosophers, statesmen... thus the boy finds a new identity, without ever regretting the comfort of his previous existence.
Then history takes its toll with the French Revolution and the coming of Napoleon's army: Cosimo takes part in all this turmoil, although in his own way... in his beloved trees, that is.
The first-person narrator of his deeds is his younger brother, gathering his own memories and other people's witnesses in order to tell Cosimo's amazing story.

No doubt a twelve-year-old reader's attention won't focus on the subtlety of such imagery; he will enjoy the tale and the beautiful writing style, so enchanting in the original but quite easy to render in other languages.
As a grown-up reader though, one can hardly ignore the depth of Calvino's humour: from the first pages on, the author's intent is to praise the rebellious, innocent spirit of those who just don't fit in the traditional - and decaying - society of any time and place, and make fun of any diktat and hypocrisy. Cosimo's grotesque relatives, the outcasts living like pariahs in the village outskirts, the brigand turned bookworm and hanged, the ridiculous pretentiousness of the Italian aristocracy - cowardly vassals plotting against each other for a crumble of land... this is what the kid escapes by dwelling in the trees, as though leaving their friendly foliage would stain his innocence with the evil he's left behind.
In fact the forest is not merely a setting: the trees are a bridge between the solid ground of our daily life and the sky, a no man's land in which Cosimo becomes a 'bon sauvage' looking down at the meanness of his fellow countrymen. The author's message is not only moral, but also ecological, quite ahead of histime.
However, when history breaks through the idleness of his country, Cosimo has the chance to show what he's worth: in the final chapters the tale shifts to a totally different plane, a wider dimension in which historical events and literary references get entangled with the life of the Baron in the Trees, now turned into a weird, funny Don Quixote.

It's the most 'serious' part of the book, the one in which the author's viewpoint is most evident. Politics never prevail over the storytelling, though: Calvino is too clever to make such a mistake. He deals with the magic of words, not slogans; he's not pro-, he's para-. Para-dox.

Yes, paradox. What else can you expect from a leftist whose name was among the faves during the fascist regime - along with Benito (for obvious reasons), Vittorio (Mussolini's son #1 ), Bruno (Mussolini's son #2), Romano (Mussolini's son #3), Rachele (Mussolini's wife, the real Duce actually) and so on...?

For all these reasons, this book can be read by a kid as well as by an adult - and appreciated by both.

il suo regno per un piatto di lumache.
la ricaduta positiva migliore che una sperimentazione culinaria abbia mai avuto è una galleria di personaggi strepitosi, anche dando per scontato cosimo piovasco di rondò. violante d'ondariva, la generalessa corradina, l'abate fauchelafleur (per non tacer, naturalmente, del cane ottimo massimo).
calvino manda la fantasia al potere, e inventa un elogio della precarietà e della ribellione che anche oggi - lontanissimi i fatti di ungheria del '56 e l'uscita dal PCI, di cui la scelta di vivere sugli alberi fu diretta allegoria - ha moltissimo da dire. tanto per cominciare, che guardare le cose dalla giusta distanza non significa isolarsi.

همه چیز به تناسب در کنار هم، روایتی تخیلی که طنز نهفته ای همراهشه
نگاه به رابطه، فکر و زندگی آدمها از یه زاویه ی دیگه
در کنار اون مناسبات اجتماعی اروپا رو در سالهای پیش و پس از جنگهای ناپلئون میشه حس کرد
کلا از معدود کتابهای نویسندگان ایتالیایی بود که خوندم ولی همشون انگار جلوی چشم یه دشت بی انتها رو نشون میدن، همچین حسی داشتم بهشون، یه دشت خوشگل و عظیم...

ارزششو داشت آدم وقت بزاره زندگی این بارون روندو که رفته بالای درخت زندگی میکنه رو بخونه...

Some time ago Audible offered for free a number of books originally written in languages other than English. (If I recall correctly, it was a promotion in support of International Reading Day.) Of those I selected from the list, The Baron in the Trees has easily been the most enjoyable.

To begin, this edition is a success on all counts - the writing is brilliant, the translation fluid, and the narration perfectly attuned to the text. It can easily be read and enjoyed simply as an amusing fable of a young noble of the mid-18th century, from a province along the Italian Riviera, who in typical teen-age fashion declares that he is renouncing his family. What is not so typical is that he follows through on this impetuous stand by taking up residence in the local trees - and not putting foot on the ground for the rest of his life.

Behind this adventurous tale (no other word will appropriately describe the nature of the story, which relates a series of episodes in sparkling prose), The Baron in the Trees exists as an allegory for the social, economic and political changes of the time. Our hero, Cosimo, looks down from his arboreal residence, carefully nurtured to create pathways among the trees to facilitate his movements, on a continuously changing world. He sees the ideals of Voltaire and Rousseau and other key Enlightenment figures give way to the French Revolution, followed by the rise and fall of Napoleon.

He encounters many colorful individuals along the way, perhaps most notably Viola, a childhood neighbor who reappears later in his life as the embodiment of free love, stimulating both passions and intellectual argument. Viola's strategy for gaining independence she craved is notable: she married an elderly man, confident that before long he will die and she will have his extensive wealth at her command, with no one to rein her in.

Although the Italian portions of the book are all translated into English, at times brief passages appear in other languages, most notably French, but also a little Spanish and Russian. My limited linguistic skills failed me during the longer discourses, although I could discern the meaning through context.

But that is a small quibble. No way around it, this is a gem of a book.

«برای بهتر دیدن زمین، باید اندکی از آن فاصله گرفت.»

کوزیمو برای من، نماد پایبندی به آرمان‌های شخصی است؛ اگرچه دیگران این آرمان‌ها را درک نکنند.