Nederlands (English below)

Vanwege de aard van zijn werk had ik verwacht dat Erasmus (~1466-1536) zwaar op de hand zou zijn. Het tegendeel blijkt waar: Praise of Folly is een geestige satire waarin de humanist zijn kennis van en voorliefde voor de ‘heidense’ klassieke literatuur opwerpt om de gevestigde orde in Europa op te schudden. Parallellen met het heden zijn in overvloed aanwezig.

Erasmus laat de godin Zotheid aan het woord, die vrijpostig voor haar zaak pleit: alleen zij verblijdt de harten van mensen (én goden). Zonder zotheid zou de mens niet kunnen ontsnappen aan de grauwe werkelijkheid en zijn overgeleverd aan wijsneuzen. Wat die zotheid precies inhoudt, laat de godin in het midden, maar ze voert een groot aantal voorbeelden op om te laten zien dat iederéén in wezen zot is: geen beroepsgroep of stand ontkomt aan haar invloed. Voor zover de godin een poging doet haar wezen te omvatten, zet ze zich af tegen de wijsheid van de stoïcijnen, die zich door rede laten leiden – boring – terwijl zotten uit passie of emotie handelen: zaken die er wel toe doen, aldus de godin die in één adem toelicht dat stoïcijnen evengoed zot zijn.

Erasmus is op zijn venijnigst wanneer hij de zotheid van verschillende vooraanstaande beroepsgroepen en standen bespreekt en afrekent met de adel en geestelijkheid. Ik had veel schik in zijn talloze verwijzingen naar de Klassieke Oudheid, zoals naar de n  Iliasn, en in de parallellen met onze eigen tijd. In de sneer naar keizer Marcus Aurelius – wiens wijsheid hem niet geliefder maakte – zag ik bijvoorbeeld de moeizame pogingen van de Amerikaanse president Joe Biden om het volk te overtuigen van zijn ‘bidenomics’. Erasmus’ hekeling van het populisme bracht me tot Machiavelli’s n  De heersern, dat een paar jaar later verscheen en een andere toon aanslaat.

Om meer te leren over (het tijdperk van) Erasmus, ga ik verder met de bejubelde biografie n  Erasmus: dwarsdenkern van Sandra Langereis.

English

Perhaps because he is considered one of the most important thinkers in the transition from the Middle Ages to the Renaissance, I was surprised to find that Erasmus' Praise of Folly (1511) contains a humorous and fun to read account of a non-Christian goddess. The numerous references to Classical Antiquity contribute to that experience. (Poor Marcus Aurelius seems to make a worrying case for Joe Biden though.)

500 éves szöveg, és az istennek se akar elavulni. Jó, hát bizonyos elemei igen, de sokkal érdekesebb, hogy más elemei meg nem – csak éppen manapság ezt nem balgaságnak, hanem populizmusnak nevezzük. Amit például Erasmus tudomány témakörben elbeszélője szájába ad, azt simán mondhatná akár a jelenlegi amerikai elnök is – már ha eltekintünk attól, hogy a jelenlegi amerikai elnök sosem fog tudni úgy fogalmazni, mint Erasmus.

Amúgy én nem gondolom, hogy ez a szöveg gúnyolódik – sokkal inkább keserű. Merthogy a világ olyannyira a balgaság bűvkörébe esett, és a bölcsesség oly kevés szerepet kap manapság, akár a királyok, akár a teológusok, akár a köznép között keressük (1511! Luther mindjárt kiborítja a bilit!), hogy gondolkodónk joggal zuhan magába – és terápiás céllal megírja hosszú-hosszú levelét Morus Tamásnak: A balgaság dicséreté-t. Ami mellesleg messze nem egyenletes szöveg, főleg azért, mert a könnyedebb szatirikus hangütés és a morózus, „tényközlő” passzusok között ingadozik – nem csoda, ha az olvasó zavarba jön, hogy ez most vicc-e, vagy komoly. Hisz a szatírák célja többnyire az, hogy a humor segítségével sebezhetőnek mutassák azt, ami rossz – de Erasmus elbeszélője időnként olyan fapofával érvel a balgaság elsöprő dinamizmusa mellett, amitől az mindennek tűnik, csak épp sebezhetőnek nem. Hovatovább olyan meggyőző, hogy megfordult a fejemben: leiratkozom a molyról, és inkább követem facebookon a Schobert Norbit.

(Utólagos kiegészítés: 4 csillagnál többet viszont már csak azért sem kaphat, mert bizonyítatlanul egyenlőségjelet tesz balgaság és boldogság közé. Én viszont már láttam balgákat paranoid idegrángásban fetrengeni, csak mert a világ nem volt hajlandó alkalmazkodni a róla alkotott sematikus képükhöz. Mint ahogy láttam már intelligens elégedett embereket is – még ha néha fel is húzták magukat ezen-azon. Szóval a helyzet ennél bonyolultabb.)

The classic Praise of Folly.

I think these days (or is it just me?) this book is better served as a literary experiment than a philosophy book. The writing is superb, the subject matter will be dated and irrelevant to most casual readers.

Ben çok beğendim. Bilemiyorum nasıl tarif edeyim bu kitabı. Ciddi manada ağır bir kitap. Bir alt yapı istiyor. Öyle "hadi bi kitap okuyayım havam olur biraz hem sarı sarı güzelde bir şekli var" diye alıp okuyabileceğiniz bi kitap değil. 15 dakika sonra atıverirsiniz kenara valla.

Dolayısıyla benimde çok vaktimi aldı okumak. Zaten kitabın yarısı açıklamalardan oluşuyo neredeyse. Çevirmen hanım elinden geleni yapmış sağolsun. Ağır ağır okuyunca zaman alıyo ama anlıyorsunuzki Erasmus bize çok önemli bir ders veriyor.

"Delilik iyidir". Mutluluğun peşinden koşuyorsanız bilinçlisinizdir. Bir plan program yapar kendinize hedefler koyar ve peşinde koşarsınız. Ancak söylemesi ayıp nah yakalarsınız!

Zira mutluluğun önündeki en büyük engel bilinçtir. Delirdiğiniz gün mutlu olursunuz ancak akılla ömrünüz boyunca asla mutlu olamazsınız. Mutluluk dediğiniz şey zaten deliliğin ta kendisidir ki planlı bir şekilde deliremezsiniz:)

Sizi kandırmaya çalışanlar vardır hayatta. Neredeyse herkes size kandırmaya çalışır. Dolayısıyla aslında bütün dünya birbirini kandırmaya çalışıyordur. Herkes bir başkasının önüne yem atar. Herkeste bu yemlere atlar. Mutlu olacaklarını zannederler. Özellikle modern zamanlarda bu işler böyledir. Başkalarını izler, onlar gibi olmak ister, onlar gibi olunca mutlu olacağınızı zannedersiniz, ancak onlarda mutlu değildir, bilmezsiniz.

Sizi en çok kandırmaya çalışanlar, dinciler, hukukçular, doktorlardır. Söylediklerinin tamamı yalandır, tamamı. Ancak siz genede kendinizi onların kollarına bırakırsınız.Onlarsa binbir yalan söylerler ve ne sağlığınızı koruyabilirler, ne hakkınızı savunabilirler, ne de öbür dünyanızı kurtarabilirler. Siz ise ancak onlara kobay olursunuz.

Delilerse korkmaz, utanmaz, üzülmez. Onlar hep mutludurlar. Siz ise hep birşeyleri kaybetme korkusuyla yaşar, zaman zaman kaybeder ve sonunda da çok üzülürsünüz. Çünkü o küçük kafalarınızın içinde gereksiz akıllarınız vardır. Mutluluğa giden yoldaki belki de tek ve en büyük engeliniz...

Rica ederim, bana söyleyiniz, insan kendinden nefret ederse, birini sevebilir mi? Kendi kalbi ile barışık olmazsa başkalarıyla iyi geçinebilir mi? Kendi varlığından canı sıkkın ve yorgun ise topluluğa hoşluk getirebilir mi? Bu soruların hepsine evetle cevap vermek için, deliliğin kendinden daha deli olmak lazımdır.
.
Yıllardır ama yıllardır okunmayı bekleyen kitaplarımdandı. Elifthereader kurgu dışı bir kitap kategorisi için seçtim ve nihayet okudum. Herkes az biraz deli değil midir? Elbette burada deli kelimesini ruhsal bir rahatsızlık olarak kendine veya başkalarına zarar veren anlamında değil basitçe çılgınlık halinde kullanıyorum. Herkes kendini alkışlamalı bunu yapıyorsa da delidir. Herkes kendi olmalı, kendi olduğu kadar da delidir. Deli mutlu olandır, özgür olandır, yaşayandır. Adı üzerinde Deliliğe Övgü hakkında yazmış Erasmus. Kilisenin yozlaşmasına karşı sert duruşunu da sürekli olarak gösteriyor. Thomas Moore'un yakın bir arkadaşı Erasmus. Bir de kitaba Ahmet Cemal’in bu kitap hakkında yazmış olduğu oyun eklenilmiş. Ben kitabı okumaktan yer yer büyük bir keyifl aldım ancak oyunu pek beğenemedim. Herkesin okuması gereken kitaplardan Deliliğe Övgü. Ben de okuduğuma memnun oldum.

In general, I like to think that there is progress in the arts- that geniuses of a later age are likely to be broader and more engaging than geniuses of an earlier age because they have the example of earlier men and women from which to learn. Lately I've been having a hard time holding onto this belief; that I've finally got around to reading Praise of Folly has made it harder still. Erasmus combines a mildly annoying love of classical literature with an amazing ability to wield irony and social satire. Where are the men and women with this ability today, I ask? Maybe they're all off writing 'deep,' 'profound' novels about the terrifying depths of the human condition or some shit.

On the other hand, PoF has also given me a way to hold onto my knee-jerk modernist/progressive tendencies, because while novelists today are forced, by economics, MFA programs and low expectations, to write guff, Erasmus' audience was Thomas More. The problem, I now see, is not that literature isn't progressing; it's that the readership of literature is regressing. Conveniently, since I teach literature, this gives me a full heart and clear eyes: *I* must *force* the world's readers to advance so that they can once again/for the first time read books this hilariously coruscating and intelligent. To the barricades, Komrad!

In that spirit, I recommend this book to anyone who wants to get better at being a person; just trying to keep track of what Erasmus 'really' means (so Erasmus writes foolishly about the foolishness of St Paul, who advises foolishness...) will raise your intelligence; if you succeed, you're a better woman than I.

As for this edition- I think the annotator makes a bit too much of the 'difficulties' involved in distinguishing between Folly's 'unironic' praise of simple Chrisianity, and her ironic praise of intricate theology. The difference is quite clear: the former *know* that and how they are foolish, and in so doing become genuinely wise; the latter don't know how stupid they're being, and so for all their knowledge, are truly fools. Also, what sort of a world do we live in that needs to annotate Folly's hatred of merchants with "For Erasmus the greed and self-interest of merchants was socially counter-productive." For *everyone* except a few nutbag Randians the greed and self-interest of merchants is socially counter-productive. Mercantile activity might not be bad in itself; greedy and self-interested mercantile activity not only harms people, but, (horror of horrors!!!) distorts the market.

*********************************

"Nothing is so trivial as treating serious subjects in a trivial manner; and similarly, nothing is more entertaining than treating trivialities in such a way as to make it clear that you are doing anything but trifle with them." (6-7)

"The old man loves his old woman as the boy loves his girl. This happens everywhere and meets with smiles, but nevertheless it's the sort of absurdity which is the binding force in society." (34)

"What was it which recalled the Roman mob to harmony in teh state when it was plotting violence - a philosopher's speech? Not a bit of it. It was a silly, childish fable made up about hte belly and other parts of the body." (40)

"It's a true sign of prudence... to be willing to overlook things along with the rest of the world." (45)

"What's the harm in the whole audience hissing you if you clap yourself?" (49)

"Among all the votive offerings you see covering the walls of certain churches... have you ever seen one put up for an escape from folly or for the slightest gain in wisdom?" (65)

"The saint will protect you if you try to imitate his life." (66)

"They're quite wrong if they think man's happiness depends on actual facts; it depends on his opinions... real facts often take a lot of trouble to acquire... an opinion, on the other hand, is very easily formed, and it is equally conducive to happiness, or even more so." (70-1)

"The funniest thing of all is when there's an exchange of compliments and appreciation, a mutual back-scratching." (79)

"They insist that it detracts from the grandeur of sacred writing if they're obliged to obey the rules of grammar. It seems a most peculiar prerogative of theologians, to be the only people permitted to speak ungrammatically; however, they share this privilege with a lot of working men." (95)

"Picture the prince, such as some of them are today: a man ignorant of the law, well nigh an enemy to his people's advantage while intent on his personal convenience, a dedicated voluptuary, a hater of learning, freedom and truth, without a thought for the interest of his country, and measuring everything in terms of his own profit and desires." (105)

"As the wise man despises money, it takes good care to keep out of his way." (114)

"I'm a man who despises no one but himself and wants nothing so much as to be at peace with the world." (162)

I was looking for a notable work of the Renaissance, and came across this one, published in 1508. Written (via translation) in an older prose style, it requires the reader’s close attention. It takes the form of an essay, narrated by Folly herself, who praises her own virtues. Folly is a foil for Wisdom, and this is clearly a work of satire. It is an early example of social commentary, intended to mock human foibles. I found it interesting that many of the foibles are the same ones we see today such as vanity, greed, and ignorance, and especially the pursuit of power and glory. Society has changed greatly since the 1500s, but human nature is much the same. The work targets scholars, theologians, monks, and the clergy, pointing out pretensions and hypocrisies. I like reading these historical literary classics from time to time. It sheds light on the philosophies of the Renaissance. It can bog down in places, but still worth the time.

"Doar prostia încetineşte scurgerea tinereţii şi alungă nesuferita bătrâneţe", scrie Erasmus din Rotterdam către prietenul sau Thomas Morus, în preambulul acestei lucrări.
O critică amuzantă, minuţioasă şi foarte sinceră a societăţii umane, făcută de zeiţa Nebunia, un personaj efervescent şi extrem de bine dispus, care nu se fereşte să înfiereze, într-un lung şi picant monolog, teatralitatea şi formalismul, ipocrizia şi dublele standarde, cu accente deosebite asupra filosofilor şi, mai cu seama, a teologilor vremii.
Spre finalul lucrării, tonul zeflemitor este abandonat şi este înlocuit de cea mai serioasă analiză teologică, desprinzând o concluzie dură, amară, dar extrem de reală:
"Stă scris în primul capitol al Eclesiastului: "Numărul proştilor este nesfârşit". Şi în acest număr nesfârşit nu sunt oare cuprinşi toţi muritorii, în afară de câţiva, pe care mă îndoiesc să-i fi văzut vreodată cineva la faţă? Ieremia o spune încă mai răspicat în capitolul zece: "atunci se arată omul cât este de prost cu ştiinţa lui". El atribuie înţelepciunea numai lui Dumnezeu şi lasă prostia tuturor oamenilor. Spusese doar ceva mai sus:"înţeleptul să nu se laude cu înţelepciunea lui". Şi de ce să nu se laude, cuvioase Ieremia? Pentru că, răspunde el, n-are niciun fel de înţelepciune. Şi mă întorn la Eclesiast. Când acesta strigă: "O, deşertăciune a deşertăciunilor! Totul este deşertăciune!, credeţi că a înţeles altceva decât ce am spus şi noi, anume că viata întreagă nu-i decât o amăgire a Prostiei? Şi astfel întăreşte lauda lui Cicero, care n-ar putea fi repetată îndeajuns: "Pământul este plin de proşti". Mai zice iarăşi acelaşi înţelept Eclesiast: "Prostul se schimbă ca luna, înţeleptul este statornic ca soarele", vrând în ăst chip să arate că toţi oamenii sunt nerozi şi că numai lui Dumnezeu i se cuvine numele de înţelept."

Wat een geweldig boek was dit.

«به موقع و به جا خود را به دیوانگی زدن حداکثر عقل را نشان می دهد»..

Difficult reading because of the many references to roman and greek examples. Rather boring, I must say. But of course, historically very interesting.

Ahmaklığın övüldüğü hiciv ve nükte kitabı. Şu anki anladığımız anlamıyla betimleyecek olursak delilikten değil budalalıktan bahsediyor. Yücel Sivri'nin çevirisini pek beğendim.

Erasmus kitapta Ahmaklık'ın ağzından konuşuyor. Erasmus Ahmaklık'ın dişi olmasını ve söylediklerini bir kadının ağzından söylemeyi tercih etmiş. Fazla gevezece biraz budalaca böyle bir yazının ancak bir kadının söylevi olabileceğine kanaat getirmiş. Demek söylevini erkeksi değil kadınsı bulmuş. Erkeğe yakışmayan ama kadında sırıtmayan bir söylev. Yani; kadının ahmak oluşunu, Ahmaklık'ın da kadın oluşunu okuyoruz Erasmus'tan. Erasmus diyor ki, söylediklerim size ahmakça gelebilir ama beni mazur görün çünkü unutmayın ki ben bir kadınım. Bu tutumunun da ironi içerdiğini düşünsek de, sevgili Erasmus, gülemedik.

Kadınların aklının kısalığı, bilgeliğe ulaşamayacakları, erkeklerin hoşuna gitmekten başka hayattan beklentileri olmadığı, kadınların cazibelerinin budalalığa borçlu olduğunun yadsınamayacağını anlattığı kısımlarda da gülememeye devam ettik.

İlahiyatçılar ve filozoflar üzerinden nükte yaptığı kısımlar sanırım en güldüğüm kısımlar oldu. Ağır ve zor okunan bir kitap olduğu yaygın düşüncesinin aksine rahat okunan bir kitap olduğunu düşünüyorum. Sadece kitabın yarısından itibaren artık aynı şeyleri söylediğini düşünüp sıkılmaya başlayabiliyoruz. Özellikle mitolojik karakterlerden bahsetmesi eğer mitolojiye uzaksak en sıkan kısım olabiliyor. Güldürücü konuşmaların fazla uzaması konuşmanın güldürücü etkisini öldürür çoğu zaman. Erasmus'unki de biraz fazla uzuyor.

Ancak Erasmus'un yolda giderken birkaç gün gibi bir sürede sadece içinden geldiği gibi eleştirmek isteyerek kalemi oynattığı bir yazı olduğunu unutmamak gerek. Ve de kitabın yegane misyonunun güldürmek olmadığını aslında Erasmus'un dikkate alınmasını istediği ağır eleştiri ve yergi içerdiğini de.