Gỗ mun là một cuốn sách về châu Phi. Có lẽ chính xác hơn phải nói Gỗ mun là một cuốn sách châu Phi, bởi lẽ nó không phải là dạng sách du ký của một du khách đến nhìn, ngắm, bình luận đôi điều, rồi trèo lên xe đi. Nó là một cuốn sách của một con người ở bên trong châu Phi, sống cùng châu Phi, chứng kiến nhiều, rất nhiều cái chết châu Phi, và trong nhiều dịp khác nhau đã rất gần với cái chết châu Phi: cái chết có thể đến từ một con rắn hổ mang đại tướng nằm ngay dưới tấm phản, có thể đến từ lũ muỗi khát máu chẳng kém những tay độc tài vốn không phải là hiếm ở châu Phi, có thể đến từ các căn bệnh quái ác của xứ sở này như sốt rét não hay sốt buồn ngủ, có thể đến từ cái nóng kinh hoàng, mà cũng có thể đến từ một họng súng vu vơ nào đấy, mà súng ở châu Phi thì có nhiều và có sẵn, có khi còn dễ tìm hơn cả lương thực hay nước uống. Đọc Gỗ mun, tôi thường xuyên băn khoăn tại sao Kaspuscinski có thể “liều mạng” đến thế? Can đảm, hẳn nhiên, nhưng chỉ can đảm chưa đủ; đam mê, phải có đam mê ngút ngàn mới có thể sống, hành nghề, và viết trong muôn trùng hiểm nguy đến vậy.

Tôi cũng thường xuyên tự hỏi điều gì làm nên sự quyến rũ của cuốn sách. Trong Du hành cùng Herodotus, tôi để ý thấy Kaspucinski hay đặt ra hàng chuỗi câu hỏi liền nhau, ví dụ về Vạn lý trường thành: “Nhìn ngắm cảnh tượng này, chạm vào các khối đá được những người ngã xuống vì lao dịch gom góp về đây qua hàng thế kỷ - để làm gì? Điều đó có ý nghĩa gì không? Có ích lợi gì không?”, hay về một cuộc hành hình: “ Đó là quyết định của ai? Của Đại hội Dân chúng? Của Hội đồng Thành phố? Của Ủy ban Phòng thủ Babylon? Có cuộc tranh luận nào về vấn đề này hay không? Có ai phản đối không? Có ý kiến khác không? Ai quyết định cách giết những người phụ nữ này? Về chuyện bóp ngạt họ. Có các đề nghị khác không? Đem đâm họ bằng giáo? Chém bằng kiếm? Thiêu trên giàn lửa? Ném xuống dòng sông Euphrates chảy qua thành phố?” Còn trong Gỗ mun, là những quan sát làm người đọc giật mình. Chẳng hạn, về gió: “Không khí khi đứng yên chẳng có chút giá trị gì, nhưng chỉ cần chuyển động - nó lập tức có giá”; về con người châu Phi: “Họ, Người Da Đen, chưa bao giờ từng chinh phạt ai, không xâm lược ai, không bắt ai làm nô lệ…Họ thuộc chủng tộc da đen, nhưng trong sạch ”, và “Người châu Phi là một người từ khi chào đời cho đến lúc chết luôn luôn ở ngoài mặt trận, chiến đấu với thiên nhiên đặc biệt là thù nghịch của châu lục mình, và chỉ riêng việc sống và biết cách tồn tại đã là chiến công lớn nhất của anh ta.”


Có rất nhiều quan sát kiểu như thế trong suốt cuốn sách. Chắc chắn bạn có thể nhặt ra nhiều quan sát tinh tế hơn, thú vị hơn. Còn dưới đây, là một vài quan sát của tôi từ những câu chuyện kể của Kapuscinski:

+ Trang 332, đoạn nói về can nhựa: “Nói chung can nhựa có vô số ưu điểm. Một trong các ưu điểm quan trọng nhất là nó thay thế con người khi xếp hàng. Mà xếp hàng lấy nước (nơi có xe chở nước đến) thì phải đứng cả ngày.[…] Khi xe chạy ngang châu Phi, người ta nhìn thấy những hàng can nhựa nhiều màu dài hàng cây số đang chờ nước đến.”

+ Trang 317, đoạn mô tả giao thông trên những con đường cũ, hẹp, chật ních: “Vậy mà ở đây không ai la mắng ai, không ai tức giận ai, không ai văng tục, chửi rủa hay nạt nộ, tất cả mọi người đều kiên nhẫn và yên lặng làm cuộc vượt chướng ngại của mình, lách và né, dùng mưu mẹo, rào đón, xoay xở, chen chúc, và trước hết, quan trọng nhất, là tiến lên. Nếu có tắc nghẽn, mọi người đồng lòng và bình tĩnh cùng tham gia giải tỏa; nếu bị kẹt, tất cả sẽ cùng giải quyết tình huống này, từng mi li mét một.”

+ Trang 304, về shir, cuộc họp của tất cả đàn ông trưởng thành ở Somalia: “Người Somalia không có bất cứ quyền lực tôn ti nào trên mình. Quyền lực duy nhất chính là các cuộc họp như thế này, nơi mọi người đều có thể phát biểu.[…] Shir là một trận om sòm ầm ĩ, những cuộc cãi vã, hò hét, lộn xộn. Nhưng cuối cùng quyết định quan trọng nhất được đưa ra: đi tiếp theo hướng nào. Khi đó ta sẽ xếp hàng theo trật tự định sẵn từ hàng bao thế kỷ và lên đường.”

Bạn thấy gì chưa? Ở châu Phi, người ta xếp hàng để lấy nước, không văng tục hay chửi rủa khi tắc đường, và, có những cuộc họp quyết định hướng đi mà ở đó mọi người đều có thể phát biểu.

For my money, Ryszard Kapuscinski should be better-known than he is, despite a difficult-to-pronounce name -- he's one of the most outstanding journalists of the 20th century. As the Polish Press Agency's only reporter in Africa, he has covered just about every coup, revolution, civil war, and natural disaster there since 1957 (and also found time to cover conflicts in various other parts of the world as well).

There's an important difference between Kapuscinski and reporters from Western democracies -- unlike them, he has no money. So whereas the other reporters stay at the Hilton and buy or hire Landrovers or planes when they want to go somewhere, Kapuscinski stays in cockroach- and mosquito-infested hovels, catches malaria and TB, and cadges lifts on lorries or private planes. This gets him into some perilous situations (I am constantly amazed by the insouciant way he shrugs off his numerous brushes with death) and it also obviously gives him a different perspective on Africa. He has a gift for engaging with people, and this book is full of encounters with ordinary Africans who would normally just figure as a backdrop to reports on war, famine, or whatever. To him, they are not a homogeneous, starving and desperate mass, but individuals doing their best to get on with their everyday lives in virtually impossible conditions. At one point, he rents an insalubrious room in the "native quarter" of Lagos, despite dire warnings from other westerners of what will happen to him. Their opinions only diverge on one point: whether he will be murdered, or simply die from the effects of the unhygienic conditions. Undaunted, Ryszard carries on anyway. All is well, except that his room is regularly burgled whenever he is absent for a few days. At first, he is enraged. But then a Nigerian, Suleiman, explains to him that in fact the thefts are a gesture of acceptance: they are a way of telling him he is useful to the locals. He will be quite safe so long as he doesn't attempt to find the culprits and punish them. A week later, Suleiman returns with a bunch of white cock feathers and hangs them over the door. The burglaries stop.

The book is full of little vignettes like this (another memorable one is the moment when, sitting on a rock in the desert smoking, he realises he is about to stub out his cigarette on the head of a deadly viper which will bite him if he moves). He's written elsewhere about the horrors of civil war (see notably his earlier book The Soccer War, the title of which refers to a war that broke out between Honduras and El Salvador over a football match). While this book does include eyewitness accounts of coups, it's mostly a vivid, kaleidoscopic view of Africa's multiple landscapes and cultures, mingling personal histories, with brief, effective expositions of history and politics. Despite the grimness of many of the scenes he paints, and the apparent hopelessness of the political and economic situation in every country he visits, the book is genuinely entertaining, and he ends it on a note of hope: a Tanzanian tells him, "The spirit of Africa always takes the form of an elephant, because an elephant cannot be defeated by any other animal -- not the lion, nor the buffalo, nor the snake." Kapuscinski breaks through the stereotyped view of Africa as a continent of famine, corruption, and conflict, and shows you its hidden riches.

This is apparently the first volume of a projected trilogy which will cover Africa, Latin America, and Asia -- I can hardly wait for the rest. If you haven't discovered Kapuscinski yet, you should.

Shifting seamlessly from vignettes of daily life to grand excursions into Africa's turbulent political past, Kapuscinski zig-zags across vast expanses of scorching desert and lush greenery in this masterful piece of journalistic travel writing. He describes people, politics and landscape with equal ease. The lioness stalking in the tall grasses is as riveting as the utterly fascinating character study of Idi Amin.

The first chapter was studded with generalisations about Africa and Africans that made my inner anthropologist cringe, and is the main reason I am docking this book one star. I am pleased to note that he dropped the act soon afterward to delve into the swirling mass of stories he painstakingly picked from his decades of experience on the continent. He breathes in the poverty around him - its raw smells, its despairing, languishing presence. The chapter on Liberia, a country I knew very little about, was absolutely terrifying. Kapuscinski will zip you across the continent with dizzying alacrity and plunge you waist-deep into the lives of a scarcely known tribe: the Amba, the Kakwa, the Krahn. Child soldiers, genocide, and the spectre of death haunt these pages. My heart broke then broke again. The dusty, treacherous drives and the oppressive heat come alive. Flickering candlelight filled my bedroom and my throat ached with his maddening thirst. If you have ever been to Africa, this book will transport you back there. If not, this book offers some of the best armchair-travelling I've yet encountered.

Bardzo ciekawy, barwny i nasycony język. Wartościowa lektura, choć osobiście oczekiwałam czegoś innego. Bardzo dużo w niej historii, tła politycznego i tłumaczenia faktów.

This is a series of articles written by a Polish journalist in his various travels through Africa starting in 1957 and covering 40 years. He describes independence, then coups, then more disillusionment, then tribal, clan and caste wars. His writing is quite stunning as is his dices with malaria, TB, snakes, robbers, ambushes, corrupt officials and eccentric ex pats. It is his writing of the people where the book rocks and through his empathy he is able to reach some astute observations into the reasons for the various messes faced by African nations.
One of his first observations was on the people and the following is a wonderful example of his power with words: "With their strength, grace, and endurance, the indigenous move about naturally, freely, at a tempo determined by climate and tradition, somewhat languid, unhurried, knowing one can never achieve everything in life anyway, and besides, if one did, what would be left over for others?"

Un libro meraviglioso. Reportage scritto nel suo periodo in Africa a partire dal 1958. Paese duro, difficile e a volte crudele ma con una cultura meravigliosa e primigenia che troppo spesso ignoriamo.

podcast o knjizi: https://anchor.fm/bukmarkic/episodes/...

Ebanovina: Moj afrički život nije knjiga koja ima zaplet, za razliku od nekih drugih memoara i romana. Glavna tema ove knjige je Afrika, i to ne bilo koja Afrika – već ona svakodnevna. Kroz različite decenije i najrazličitija mesta na ovom kontinentu, Kapušćinjski na neverovatan način dočarava svakodnevnicu svih ljudi koji žive ovde. Kako bi bio siguran da su njegova iskustva autentična, on je godinama živeo u siromašnim delovima različitih gradova i sela, gde je iskusio kako je to kad ti upadnu u stan i pokradu sve što imaš, kako je to izboriti se sa kobrama, ali isto tako upoznajemo brdo likova kroz mini epizode, kao što je moj omiljeni lik – gospođa koja poseduje samo lonac. Naime, ova epizoda je iz nekog razloga bila izuzetno emotivna, iako je opisana u svega nekoliko paragrafa. Ipak, piscu nije potrebno više od dva paragrafa da izuzetno opiše tu emociju i atmosferu koja tamo vlada. Ovaj momenat konkretno govori o ženi koja, kao što sam rekao, poseduje samo svoj lonac, i na taj način zarađuje novac za sebe i za svoje dete. Ona svakoga dana kuva proso koji prodaje kao male obroke, i na taj način zarađuje novac. U trenutku kada joj budu ukrali lonac ona će shvatiti da više nema način da zaradi svoj novac – što je momenat u kome zaista shvatamo koliko smo srećni što imamo to što imamo, posebno jer su ovakve stvari izuzetno česte u ruralnim delovima Afrike.

Ipak, osim malih epizoda sa lokalnim stanovništvom koji na neki način predstavljaju glavne sporedne likove, glavni lik jeste Afrika sa svom svojom florom, faunom i kulturom. Kroz ovih tristotinak strana saznaćemo na koji način lavovi love, gde slonovi umiru, kako se ubijaju kobre na koje meštani naleću svakodnevno, kao i to u šta veruju i kako se dele. Zaista jedan neverovatan način da upoznamo kulturu koja nam nije toliko bliska.

Ipak, nije Rišard proveo toliko godina u Africi bez da iskusi političku situaciju tamo. Iako politika nije nešto što me zanima niti nešto o čemu volim da čitam, moram da primetim da se pisac potrudio da ovu situaciju objasni na najjasniji mogući način, tako da i politički laik može da je skonta. Ono što je najbitnije jeste da ove epizode mogu da se preskoče bez da to utiče na celokupan osećaj posle knjige, jer je svaki aspekt priča i doživljaj za sebe.

Ebanovina: Moj afrički život je knjiga koju ću uvek preporučivati svakome ko bude tražio memoare ili putopise za preporuku, pre svega jer je nešto što je potpuno drugačije. Zašto bi po pedeseti put čitali istorijsku ljubavnu priču smeštenu u Engleskoj? Zašto bi čitali putopise Španije po deveti put ako možemo da bar na neko vreme osetimo kako je to bilo u Africi sredinom i krajem prošlog veka? Zar nije lepo uvek čitato o nečemu novom?

Ova knjiga je ujedno bila i prva knjiga kojom sam se bavio na Bukmarkić podcastu, a link ka tridesetpetominutnoj epizodu možete pronaći na linku na početku.

Rereading the book that started my adoration for Kapuściński's writing style back in 2018 could have gone either way. There's always uncertainty about how you'll react to something you treasure with a set of new eyes and experiences, but I am happy to report that what he's given us in The Shadow of the Sun remains as potent and powerful and pulsating as before.

Ryszard picks and chooses from his massive tome of 40 years of reporting in Africa, a continent he's witnessed undergo the unshackling of colonialism, the birth-pains of democracy, the tyranny of dictatorships, and the ravages of civil war. But to highlight those political headline-worthy newspieces wouldn't do service to this massive and variegated place, and we're gifted in this book just as often with snapshots of Africa's many cultures, the deep social forces that made it such a turbulent place in the 20th century, and the environments that often times feel hostile to all life. This last point is especially highlighted; shadow and sun, shelter and scorch, play an outsized role in the communal and spiritual life of these societies.

While this book is by no means perfect (no book about Africa from a European perspective possibly could be), and Kapuściński's penchant for hyperbole means he makes some impossibly broad claims about African society, this collection still serves as a masterwork in narrative nonfiction and a gorgeously written personal account of an oft-forgotten corner of the world. Just don't let it be your last foray into trying to understand Africa.

Opening - More than anything, one is struck by the light.

Page 122 - In the desert, the first thing man sees when he opens his eyes in the morning is the face of his enemy - the flaming visage of the sun.

Page 125 - The water, disgusting Saharan water - warm, dirty, thick with sand and sludge - extended my life but took away my vision of paradise.

Page 199 - For years now the regime in Khartoum has availed itself of the weapon of hunger to defeat the South's inhabitants. It is doing today with the Dinka and the Nuer what Stalin did with the Ukranians in 1932: it is starving them to death.

from wiki - The Shadow of the Sun (Polish: Heban) is a non-fiction book by the Polish writer Ryszard Kapuściński, published in English translation in 2001.

Kapuściński, a journalist who covered Africa from 1957 to the 1990s, wrote a number of books about his experiences in the continent and all over the world which have been widely translated. This book is a collection of essays spanning more than four decades. Each could stand alone as a finished work, yet together they form a unique portrait of Africa, its peoples and the writer himself. From the initial enthusiasm in the 1950s when colonial power began to wane to the destruction of that dream and war and starvation, Kapuściński sees it all.

Una maravilla de libro, escrito de manera muy sencilla y agil. En ningún momento es aburrido y he aprendido un montón. Muy interesante, de esos libros en los cuales a medida que vas leyendo no paras de consultar datos en internet.

También te cuenta episodios muy duros: Las hambrunas de Etiopia, el genocidio de Ruanda, los señores de la guerra de Liberia, los niños soldado, la dureza de la vida en el desierto....

Te ayuda a conocer el continente africano y a sus gentes, sus conflictos, sus creencias, etc... y al menos yo me he dado cuenta de lo poco que sabía de todo eso, aunque muchos de esos sucesos los haya visto de pasada en los telediarios.

Altamente recomendable.

ಸಹನಾ ಹೆಗಡೆ ಅವರ ಇತ್ತೀಚಿಗಿನ ಅನುವಾದ ' ಫಾಲೋವಿಂಗ್ ಫಿಶ್ ' ಪುಸ್ತಕದ ಓದು ಖುಷಿ ಕೊಟ್ಟದ್ದರಿಂದ ಈ ಪುಸ್ತಕವನ್ನು ಕೈಗೆತ್ತಿಕೊಂಡೆ. ಅತ್ಯುತ್ತಮ ಅನುವಾದ . ರೈಷಾರ್ಡ್ ಕಥೆ ಕಟ್ಟಿಕೊಡುವ ಶೈಲಿ ಅನನ್ಯವಾದುದು. ಬಣ್ಣ ಬಳಿಯದೆ ಕಟ್ಟಿಕೊಡುವ ಚಿತ್ರಣದಲ್ಲಿ ಆಫ್ರಿಕಾದ ಬದುಕಿನ ಬವಣೆಗಳಿವೆ, ಕಠೋರ ಸತ್ಯವಿದೆ , ಮುಗ್ಧತೆಯಿದೆ, ಸರಳವಾದ ಸಂಪ್ರದಾಯದ ಹಿಂದಿನ ಅಮೂರ್ತ ಪರಂಪರೆಯಿದೆ , ಕ್ರಿಯೆಗೆ ಸಂಕೀರ್ಣ ಅರ್ಥಗಳಿವೆ.

ಇದೊಂದು ಅತ್ತ್ಯುತ್ತಮ ಪುಸ್ತಕ ಮತ್ತು ಅನುವಾದ

Labākais, kas ar mani noticis pēdējā laikā. Tik dzīvi, reālistiski un spilgti!