“I don’t suppose any of us was really bad. We meant well, anyway.”

this book had sat on my shelf for approaching six years, bought impulsively in a waterstones in bath after hearing a quote on radio 3 one night, threatening me all that time with its monolithic length and minuscule font size. before the start of this year i could hardly finish three books a year, and with the goal of reading ten this year i set my sights on eventually tackling this mammoth.

these past weeks reading it have been like experiencing another life, a life i don’t quite think i want to live, a life that may be filled with incredulous stories of moral ambiguity but feels real nonetheless. in its closing chapters, two old folks sat in a pub mull through their memories of goodness and evilness and secret beliefs, and i think of all those sullen-seeming sagging faces i myself have seen in countless pubs and think of them with new light, as surely upon reaching one’s mid eighties a life of goodness and evilness can be remembered or misremembered.

i have a flare for melodrama. finishing this book is a landmark moment in my life and one that i will relay obnoxiously to all my friends should i force the topic to arise. i think i’ll now read something with smaller words.

Not the easiest read and it took a while for me to get engaged. It takes the form of a memoir by a commercially successful novelist who lacks literary talent. Except this premise is playfully contradicted by the impressive literary aplomb of the memoir itself. It's a personal history of virtually the entirety of the 20th century with a lot of attention paid to the demise of the Church as a factor for good.

Certainly one of the most difficult books I've read lately. Its challenging nature is rather distinct because such reads are often challenging in their way of playing with narrative, or timelines or sparse interconnectivity. This one however, has a very clean and more or less linear narrative, quite easy to follow if you just see it from the story/plot point of view.

It begins with an octagenarian gay writer living in Malta with his secretary/partner and the local archbishop cones to him to ask for his help in the canonisation of the late Pope Carlo Campanati who was family/friend to this writer, Kenneth Toomey. Toomey's help was needed as apparently he witnessed a Campanati miracle decades ago. And thus begins to a story spanning more than 60 years through which Burgess creates a formidable Catholic character through Campanati, with his fiery brand of socialised religion and rationalisation of theological dogmas. Add to this Toomey's ongoing doubts about himself, his talent (though he consistently sees his own writing as fluff), his sexuality and his religious beliefs, and the rocky mingling between the Toomey and Campanati family.

The challenging part is Burgess' prose and linguistic acrobatics. It's very beautiful in an often flippant and funny manner, sentences frequently requiring a second read, and I'm pretty sure that I have never read a book in which there were so many words I didn't know what the fuck they meant. Burgess must have read dictionaries for pleasure, such is the scope of his command of the English vocabulary and playing around with the grammar like it was putty.

It was hard, but it was damn impressive.

5

i have recommended this book several times since reading it. There's plenty of the world here and a lot of history too, but most of all there's a lot about human nature and the way time passes and the way we look at fate and morality.

I only managed to finish this overly lengthy book (in six agonizing weeks...) because I‘d only recently abandoned another overly lengthy one. I wouldn’t recommend this one to anybody not keenly interested in theism, homosexuality, or lightly sampling different ‘eras’ of the twentieth century, as those seem to be the only core “themes” to this long story. The book is of course well written and at times even enjoyable, but without an interest in these themes, it can be very difficult to stay engaged for 600+ pages. Part of the problem, for me at least, is the lack of any decisive moments in the story, or rather of any decisive moments being given special treatment or consideration by the narrator. Everything is simply stated somewhat indifferently and then the story jumps ahead to a later time and the narrator remains mostly unchanged. This is particularly true of Carlo’s miracle and its supposedly dramatic consequences, but I can think of dozen of other “pivotal” moments that could have been dwelled on a little longer, but weren’t. Perhaps that has to be the nature of an auto-biographical work written by a man in his mid-eighties. All in all, the book could have been broken up into three smaller chunks and each of those chunks would probably make a good read, but the chunks taken together are not really compelling.

Two stars was my initial reaction, but the euphoria of finally finishing the thing makes me look back a little less critically

Door alle juichrecensies was ik heel benieuwd geraakt naar "Machten der duisternis", het nu pas vertaalde omvangrijke meesterwerk van Anthony Burgess uit 1980. Welnu, ik juich voluit mee: een prachtboek, geweldig vertaald door Paul Syrier, dat mij op alle duizend pagina's van mijn ebookeditie trakteerde op hilarische, vileine, verrassende of ronduit adembenemende zinnen.

Elke recensent citeert met smaak de geniale openingszin: "Het was de middag van mijn eenentachtigste verjaardag en ik lag in bed met mijn schandknaap toen Ali kwam zeggen dat de aartsbisschop er was om mij te spreken". Nogal een binnenkomer, wat de ik-figuur ook weet: hij is schrijver, naar eigen zeggen een vrij slechte en bovendien een gepensioneerde maar toch, en hij stelt: "Niettemin zult u moeten concluderen, als u mijn werk een beetje kent en even de moeite neemt die eerste zin te herlezen, dat er nog niets mankeert aan mijn gewiekstheid in het bedenken van wat men noemt 'een pakkende openingszin'. In dit geval is er echter van gewiekstheid geen sprake. De feiten spelen de kunst soms in de kaart". Dat is tamelijk dubbelzinnig: het lijkt wel alsof de verteller -terecht- trots is op het gewiekste effect van zijn eerste zin en tegelijkertijd die gewiekstheid ontkent.

Die dubbelzinnigheid wordt nog vergroot door zijn latere, al dan niet weer op gewiekst effect berekende opmerking dat het hele verhaal dat hij vertelt een "geraffineerde vervalsing" is. Immers: "In twee opzichten was mijn geheugen niet te vertrouwen: ik was oud en ik was schrijver". Bovendien: "In de triviale sfeer van de borreltafel vertelde anekdotes is het zoveel gemakkelijker en zoveel bevredigender om vorm te geven, te herschikken, climax en ontknoping aan te brengen, hier een accent te leggen, daar iets af te zwakken en op applaus en de lach te spelen, dan verslag te doen van de naakte, alledaags-banale feiten zoals ze werkelijk zijn voorgevallen". Welnu, "op applaus en de lach spelen" lijkt precies te zijn wat de verteller in de geciteerde openingszin doet. En wat te denken van een latere formulering als: "Gedeeltelijk als door een magneet aangetrokken tot de soliditeit van het kerkgebouw zelf, gedeeltelijk erheen geworpen door de exploderende bom van de hoop, besteeg ik de treden en betrad het muffe religieuze halfduister bevolkt door zondaren op weg naar de biecht". Ook opmerkelijk zijn natuurbeschrijvingen als: "Purperen wolken werden, als een laken over een ontblote schaamstreek, haastig dichtgetrokken over de ijlblauwe hemel". Ook trakteert de verteller ons geregeld op geniaal-vileine observaties als "De neerbuigende toon was niet zo bedoeld, dat was hij nooit, het was het onbewuste en onuitroeibare product van een lange culturele traditie". Of: "Het is gevaarlijk je veilig te voelen met die grote smerige God van de Onveiligheid pal boven je hoofd".

We worden als lezers kortom pagina's lang keer op keer vergast op zinnen die op zijn minst DEELS lijken te spelen op applaus en de lach, en die eerder lijken bedoeld om de al te banale werkelijkheid op te leuken (zoals ook aan de borreltafel gebeurt) dan om die werkelijkheid getrouw weer te geven. Daar komt nog bij dat ook de inhoud van de roman eerder uit een reeks van sterke verhalen lijkt te bestaan dan uit een objectief en feitelijk relaas. Want het verhaal draait om het gegeven dat de beroemde hoewel niet heel literaire schrijver Kenneth Toomey, tevens ik-figuur en zeer homoseksueel, geacht wordt om als schrijver bij te dragen aan de heiligverklaring van de enige tijd overleden paus Gregorius XVII. Die hij zeer goed gekend heeft, toen deze man nog gewoon Carlo Campanati heette, en Kenneth deelgenoot maakte van diverse barokke maar uiterst intrigerende gedachten over goed en kwaad, de oecumene, de duivel, lekker eten en drinken, de vrije wil van de mens, enzovoort. Bijna een vleesgeworden sterk verhaal, die Carlo Campanati: een theoloog die enorm van buitensporig veel eten en drinken houdt, verwoed gokt uit bijna satanische fascinatie voor het hasardspel en de daarmee gemoeide risico's (waarbij hij hilarische verklaringen in huis heeft om te verdedigen dat dit NIET strijdig is met het geloof), fanatiek duivels uitdrijft, en die ook niet vies is van een fikse vechtpartij op zijn tijd, soms "met een vrouwelijk gebaar" zijn habijt optillend om beter te kunnen trappen. Ook is hij aanstekelijk lelijk en ruikt hij zeer naar de gorgonzola van zijn geboortestreek. En dan is de zus van Kenneth Toomey getrouwd met de broer van Carlo Campanati, ene Domenico, een componist van vrij bizarre en met smaak beschreven muziekstukken en opera's, die uiteindelijk succesvol wordt in Hollywood. Aldus het verhaal van de zelfverklaarde onbetrouwbare verteller Kenneth Toomey. Een verhaal dat zes decennia omvat, inclusief twee wereldoorlogen, en waarin Toomey diverse grootheden uit de wereldgeschiedenis tegenkomt (diverse schrijvers, maar ook Goebbels, Himmler). Dat alles uiteraard op vrij bizarre wijze, even bizar als de wijze waarop hij in aanraking komt met bijvoorbeeld de holocaust, koloniaal geweld, discriminatie jegens of zelfs repressie van homoseksuelen, gangsters in Chicago, het geweld in postkoloniaal Afrika na de oorlog, godsdienstwaanzin, collectieve zelfmoord uit godsdienstwaanzin, de angst voor allesvernietigende nucleaire rampen, enzovoort. Het lijkt kortom wel alsof "Machten der duisternis" de hele 20e eeuw heeft willen samenvatten, maar dan als een reeks sterke verhalen van de geniaal-amusante maar ook hoogst onbetrouwbare Toomey.

Ik vermaakte mij vanaf zin een uitbundig met dit boek, zoals gezegd. En dat vond ik op zich al geweldig. Bovendien, geleidelijk aan werd mij duidelijk dat het om meer ging dan alleen maar vermaak. Tussen alle vileine zinnen, borrelpraat-achtige sterke verhaal- zinnen en hilarische zinnen staan namelijk ook heel andere zinnen. Bijvoorbeeld over de tranen die de zo sarcastische spotter Toomey in de ogen krijgt van woorden als "thuis" en "trouw". Over gevoelens van verweesdheid die onder die tranen liggen. Over "de tropische dag als een allegorie op het leven, beginnend met koelte en zuiverheid en paradijselijke schoonheid en al te spoedig voortgezet met zweet en een gevoel van groezeligheid, je overhemd en korte broek al vuil". En over de wijze waarop iedereen volgens Toomey altijd weer wordt ontgoocheld, vanaf de geboorte: "Het begint met de warmte van het moederlijf en de ontdekking dat het buiten koud is". Ook Toomeys wanhoop over de wijze waarop kerk en maatschappij hem als homoseksueel excommuniceren geven aan al zijn grappen en sterke verhalen een bittere of zelfs ronduit tragische ondertoon. Dat geldt misschien ook voor zijn eigen rol in diverse gebeurtenissen: vaak weten we niet of hij zich nou heldhaftig of juist laf en collaborerend gedraagt, dus ook niet of zijn daden goed zijn of slecht, en die ambiguïteit wordt naarmate het boek vordert steeds treuriger en vertwijfelder van toon.

Dat alles valt in de eerste helft van de roman misschien minder op, omdat daarin de humor en de hilariteit van het sterke verhaal nog overheersen. Maar de toon wordt anders vanaf het moment dat Kenneth Toomey vertelt hoe hij in Malakka een -overigens prachtig en heel ontroerend beschreven- Platonische grote liefde ervaart en verliest. Niet met een homoseksueel, maar met ene Philip, een dokter die seks afgezworen heeft. Philip omschrijft de geslachtsdaad plastisch als een "harige fuik", als "zwendel": hij heeft in zijn dagelijks werk immers te veel mensen zinloos zien creperen aan de lepra, en daarom vindt hij het een heel erg fout idee om nog meer mensen op de wereld te zetten. De beschrijvingen van die lepra - Philip laat Kenneth Toomey bewust enkele zware gevallen zien- zijn inderdaad ijzingwekkend. Even ijzingwekkend (en met even meesterlijke pen opgetekend) is de beschrijving van Philips daarna volgende eigen fatale ziekte, mogelijk door een voodoo-achtige vervloeking, en van de vergeefse pogingen daaraan iets te doen. Tegelijk levert dat ook hilarisch-groteske scenes op, vooral dankzij een even oerkomische als oertragische vergeefse duiveluitdrijving waarbij ook Carlo Campanati weer op ongeëvenaarde wijze optreedt. Ook in deze tragische scenes wordt dus weer op de lach gespeeld. Maar nu is het een heel andere lach. "Als hij had gelachen, had ik zeker geweten dat het ergst denkbare was gebeurd, want lachen is de wijze oosterse reactie op de onmenselijkheid van de dood", zegt Toomey. En later, als Philip alsnog is overleden: "Het gezicht was gefixeerd in een geamuseerde grijns, sardonisch, hetgeen zowel grijnzend als een hond kan zijn als zuur kijkend na het nuttigen van een bittere Sardijnse plant - kunsthistorici noemen het de archaïsche lach, hetgeen wil zeggen dat de lippen vrolijk stonden terwijl de ogen niet meededen. De ogen waren geopend, de bovenleden waren goed opengeslagen, maar de ogen keken nergens naar". Ook deze zin over de lach toont weer de gewiekstheid van de verteller die op de lach en applaus speelt, want alleen iemand als Toomey komt op het idee het begrip "sardonisch" op deze manier toe te lichten. Maar de lach waarop hij mikt is vol bitterheid. En dat is vervolgens nog veel vaker het geval in "Machten der duisternis". Bijvoorbeeld in terloopsheden als "Maar de wet van de angst voor de leegte is evenzeer een wet van de mens als van de natuur" of "We leerden allen leven met onze schaamte, een aspect van het menselijk tekort". Of in de volgende beschrijving van een Joodse vrouw die, iets voordat haar aanslag op Himmler door een idiote gril van het toeval mislukte, zojuist is doodgeschoten, terwijl ze leed aan terminale kanker: "De kanker, dacht ik, terwijl ik zag hoe het lichaam naar een politieauto werd gedragen, zou onverstoorbaar doorvreten, zij het verbaasd over zijn eigen afnemende eetlust en een verandering in de kwaliteit van het voedsel". Een sardonisch-sarcastische zin waar het lachen je ook meteen vergaat. Wat ook geldt voor de volgende zin over een door Nazi's afgevoerde Joodse schrijver: "Hij voegde zich, veronderstelde ik, bij die anonieme Joodse massa die tot het brute uiterste zou worden uitgebuit en vervolgens, in een gezuiverd Duitsland, de grote witte asperges zou bemesten die in beide Berlijns nog steeds worden verkocht".

"Machten der duisternis" begint dus als een tamelijk hilarische en overwegend vrolijke schelmenroman, met een ik-figuur die zichzelf als onbetrouwbare verteller positioneert die op de lach mikt, maar die lach wordt steeds sardonischer en sarcastischer en zwarter. Ook wordt steeds duidelijker dat de eerst zo vrolijk makende dubbelzinnigheid een bloedserieuze ondertoon heeft. We hebben te maken met een verteller die misschien de waarheid vervalst, zodat de waarheid van wat hij zegt steeds hoogst onzeker is, en dat is vaak oerkomisch. Zeker als hij bestaande, hoogst serieuze en gerespecteerde cultuurfiguren woorden in de mond legt als "Benedicent numen mijn reet". Maar de wereld die Toomey ons voorschotelt is een wereld waarin ELKE verteller onbetrouwbaar is: elke politicus, elke theoloog, elke grote schrijver, elke serieuze kunstenaar. En DAT is de serieuze lading die Burgess voelbaar maakt door in "Machten der duisternis" alles te laten vertellen door een onbetrouwbare verteller, die bovendien openlijk fictie en verzinsel vermengt met beschrijvingen van historisch authentieke personen en gebeurtenissen. Waarbij die historische personen en gebeurtenissen vaak wel het karakter krijgen van een al dan niet sardonische grap, maar dat is - volgens Burgess, volgens Toomey- nou eenmaal het tragi-komische karakter van onze zo absurde wereld en onze zo groteske geschiedenis. Kenneth Toomey spreekt warme woorden over zijn broer: een komiek, die de mensen simpel vermaak schonk als weermiddel tegen de zo naargeestige werkelijkheid. Met zijn eigen grappen doet hij dat ook, maar daarnaast mikt hij ook op de sardonische lach, of de lach "als reactie op de onmenselijkheid" van de dood en het leven.

Ik bewonder de grote greep van dit boek: zes woelige decennia uit de vorige eeuw worden op volkomen carnavaleske wijze beschreven, zodanig dat je sardonisch lachend of gewoon schaterlachend wordt meegevoerd langs twee wereldoorlogen en diverse andere zeer disruptieve historische gebeurtenissen. Daarbij maak je kennis met afgrondige theologische en filosofische vraagstukken over Goed en Kwaad: de onoplosbaarheid en afgrondigheid van die vraagstukken worden bovendien op geweldige wijze voelbaar gemaakt door de carnavaleske dubbelzinnigheid van Burgess' stijl en vorm. Burgess' enorme inventiviteit dwingt bovendien mijn ademloze bewondering af: niet veel mensen zijn in staat tot een plot die steeds zo meeslepend en tegelijk zo onwaarschijnlijk-grotesk is, de manier waarop hij speelt met authentieke personen en gebeurtenissen is aanstekelijk, de fictieve romans en opera's die hij bedenkt zijn bovendien vaak ongehoord boeiend. In het begin van "Machten der duisternis" dacht ik nog dat ik mij prima ging vermaken, zij het met een boek dat niet duidelijk ergens heen ging. Maar daarna werd ik helemaal meegesleurd door de even sardonische als vermakelijke stijl van dit boek, die op elke bladzij fel fonkelt en schittert. En door de carnavaleske dubbelzinnigheid van dit boek, die zo'n ongelofelijk ontnuchterend licht werpt op onze zo macaber carnavaleske wereld. Wat een geweldige roman!

I love a book that deals head on with the issue of God and His relationship to Good and Evil. Does Free Will actually exist? Like most of my favorite fictional characters the narrator of this one inhabits the borderlands of his church unable to recover his faith or walk away from the ghosts of his beliefs.
This book could be compared to The Exorcist except it has less dramatic, gory shock value, a longer more detailed plot and several digressions into real theological controversy.

Can a man write as a woman? An adult as a child? Black as white? Or, as in this novel, straight as gay?

Well, only partially successfully if this is anything to go by. But it doesn't matter.

This is a tour de force. The account of 80 years of life, drawing heavily on the author's own, intersecting with the major events and some of the major characters of the twentieth century. The life of Kenneth M. Toomey. A man with a dicky heart - just one of the many jokes - a heart condition, and a heart that leads its owner away from societal and religious norms.

Grubby religion is a major theme - good and evil, political and pragmatic.

Just brilliant!

Forty plus years later, it still is an amazing literary masterpiece! I mean, wow! The writing is elegant and erudite, in an assured, playful way that has endured (I mean, it was published in 1980, more than 40 years ago, and it hasn’t aged). There are levels of depth, in the plot and the characters. There’s homosexuality, religion (religion and male homosexuality galore), family, friendship, love, lust, the vagaries of life, old age, expatriate life, colonial life, human cruelty, plenty of humor, and a great slice of the 20th century as experienced from Western shores. Such ambition and what a triumph! That this book isn’t more revered and adapted into other media is a bit of a mystery. A classic for the ages. As I stated in the beginning, amazing.

I firstly read Earthly Powers in 1982, a paperback edition bought in a bookshop near the British Institute in Lisbon. I still have that book, the second one I tackled in my quest to read proficiently in English (the first was Robert Nye’s Faust and the following two were Jonh Irving’s The World According to Gap and The Hotel New Hampshire. I think that these were followed by one of Paul Theroux travel books.) From that first reading of Earthly Powers, a little more than 40 years ago, I never forgot the bravura opening line (“It was the afternoon of my eighty-first birthday, and I was in bed with my catamite when Ali announced that the archbishop had come to see me.”), the meaning of the word “catamite”, the meta observation about the opening line (“I retired twelve years ago from the profession of novelist. Nevertheless you will be constrained to consider, if you know my work at all and take the trouble now to reread that first sentence, that I have lost none of my old cunning in the contrivance of what is known as an arresting opening.”), one event near the end that I would in time come to understand as “no good deed will go unpunished”, the musings about the difficulty of writing proper endings (“I contrived, you will perhaps remember, an adequate beginning. I have always, all through my literary career, found endings excruciatingly hard.”) and my palpable and growing domain of the English language. Interestingly for me in the reread, I realized that I only had a notion of the homosexual angle (even with that opening line) and had completely forgot about the insane amount of extraordinary religious, and morality, discussions.

I understand that for most people, this is a book of historical fiction, a chronicle of the 20th century, more or less from 1916 to 1976. As for me, since Burgess has to tweak plenty of the public record for his tale to work, this is science-fiction, specific of the “alternate history” sub-genre. As such, it is obviously a major contribution.

Since Burgess specifically mentions beginnings and endings of literary works, I’ll state here that my favorite beginning is still Lucius Shepard’s opening of The Man Who Painted the Dragon Griaule (“In 1853, in a country far to the south, in a world separated from this one by the thinnest margin of possibility, a dragon named Griaule dominated the region of the Carbonates Valley, a fertile area centering upon the town of Teocinte and renowned for its production of silver, mahogany, and indigo.”) and my favorite ending is also by him (the last paragraph of Rose Street Attractors.)

A few choice quotes.

“The world was once all miracle. Then everything started to be explained. Everything will be explained in time. It’s just a matter of waiting.”

“I don’t know whether you, Your Grace, would understand this, but writers of fiction often have difficulty in deciding between what really happened and what they imagine as having happened. That is why, in my sad trade, we can never be really devout or pious. We lie for a living.”

“I was under no obligation at all to help turn Carlo Campanati, a good but greedy man, into a saint. But there was this niggling matter of the truth. The term truth did not flood my eyes as did faith and duty and sometimes home, but a man who serves language, however imperfectly, should always serve truth, and, though my days in the service of language were over, I could not deny the other, timeless, allegiance. But I was less concerned now with that deeper truth, the traditional attribute of God, which literature can best serve by telling lies, than with the shallower truth we call factuality. What had happened in Chicago? I was not sure.”

“He gave me a shilling for myself before leaving and said, “Now you may resume reading your imperialistic trash, though I’ll wager it will seem less exciting after today.” And, smiling kindly, he went. Jim Joyce devoted a whole big novel to the Dublin day on which I was seduced. I have never been able to take this book seriously, as I told him myself in Paris.”

“It was in this newspaper that I read the few lines dedicated to the untimely demise of a notable actor. I wept in the windy marine dark; I had loved him and he, I believed, me. It must be hard for my younger readers to take in the fact that a man could die of influenza. We of that age had electricity, gas, automobiles, rotary printing presses, the novels of P. G. Wodehouse, canned goods, Gold Flake cigarettes, mass destruction, aeroplanes, but we did not have antibiotics. Millions were to die of influenza before that year was out. This was, in art, the modern age, the age of Eliot, Pound, Joyce, surrealism, atonality, but of science we knew very little. Even our war was waged on the mediaeval assumption that the enemy was encastled on a hill that was called Central Europe, and that the hill had to be climbed painfully, trench by trench. As for homosexual love, this was a sin against society.”

“I believed that writers were fine people and the legislators of the world and so on, but I was already desperately out of date. The future belonged to the universal eye, to be tricked and overfed with crude images; it did not belong to the imagination.”

“She ignored all that, swinging one crossed white-silk-stockinged leg. "It's not worthwhile, you know, trying to explain things to you. You're dense as well as homosexual. Marriage and love are not the same thing. Mother used to make that clear to me when we had our little talks. How can you ever know about the one big whatdoyoucall destined love when there are so many millions and millions of the other sex in the world, that's what she used to say, and it was very sensible. You don't go looking or waiting. Too much world and too little time. You take what you can get if you're at all keen on marriage. I mean somebody physically all right and talented enough and with enough money. Domenico seems all right. I mean, I've seen him naked, for instance."
"This is terrible."
"Oh yes, terrible. There's money in that family. With the right sort of encouragement Domenico can make a name. That opera thing you did together, he played some of it for me on that rotten old piano there, weeping while he played. Then I took him to bed."
I sat on the hard chair facing her, my hands clasped between my knees, bent forward, looking at the lemon-coloured rug between tufts of which a minute intact cylinder of cigarette ash rested. I said without expression, "He arrived sad. They had rejected his opera, mine too incidentally. This this they have rejected, he cried, and sat down at the piano and sang you one of his brilliant arias. So you felt sorry for him and kissed him and took him to bed. He was willing, I don't doubt, but, I should imagine, also surprised."
"Well, yes," she said, smiling with reluctant admiration at the exactness of the reconstruction. "Just like that. Of course, you're a novelist, of course. I forget that sometimes. Most of the time you're so stupid."

“Besides, there seems to be a lot of fear in America. Land of free speech but, so I hear, the consequences of free speech can be lethal. Editorial offices set on fire. Editors with meat axes in their bellies.”

"It's the shape of the Black Sea. Alla Nazimova came from Yalta." Carlo shook his head, rightly, at the madness of the place. It was a long way from Washington, whose madness, being political, was excusable.”

“You will see my problem here. If this were fiction, I should have no trouble in imposing on you a suspension of disbelief, but it is not fiction and I require your belief. And yet there is a sense in which all reminiscence is fiction, though the creativity of memory is not in the service of the art which is itself in the service of a deeper than factual truth. Memory lies, yet how far we can never be sure. I can do no more than transcribe memory.”

Zelden was een coverbeeld zo goed gekozen als dat van Machten der Duisternis, waar Francis Bacon's interpretatie van Velázquez' portret van paus Innocentius X dienst doet als façade. Een recente editie van het boek kreeg een ander beeld op de omslag. Minder treffend, maar waarschijnlijk ook minder duur in portretrechten.

De roman is gelaagd als de aardkorst. Het is een familiekroniek in de grote literaire traditie. Het is een zoektocht naar het ware gelaat van de Katholieke Kerk. Er zijn passages die doen denken een de roddelrubriek op de zender E!. Maar voor mij is dit vooral een roman die in zichzelf kijkt, een boek over boeken schrijven.

Al vroeg geeft het hoofdpersonage Kenneth Toomey, een populariserende Britse schrijver, als disclaimer mee: "Schrijvers beginnen na verloop van tijd de leugenachtigheid van hun ambacht op de andere sectoren van hun leven over te dragen." Daarna begint een dolle rit die tijdens bepaalde passages heel wat meegaandheid van de lezer vergt. Zo is er de oude, zieke moeder Concetta Campanati die een aanslag wil plegen tijdens een door nazi-kopstukken bijgewoonde filmpremière.

In heel het boek krijgt Toomey maar 1 keer te horen dat een verhaal van hem niet geloofd wordt. Wanneer hij de literatuurprofessor Breslow probeert wijs te maken dat hij in West-Berlijn een "kwieke versie à la Broadway" van Kafka's Het Slot heeft gezien, reageert die droogweg: "Dat geloof ik niet. Zullen we iets gaan drinken?"

Leugens ontmaskeren vergt immers wat studie. Het is vermoeiend en tijdrovend, bovendien smaken leugens vaak zoeter dan de realiteit: nazisme, God, Mickey Mouse...

I read this novel when it came out and at least one more time in the mid or late 1980s but on neither occasion was I overwhelmed, in fact I was distinctly underwhelmed, but my, or anyone else's lack of admiration was not something Mr. Burgess would have worried about. He had absolute faith in his genius and he never tired of telling everyone else how brilliant he was.

My opinion of this novel is influenced by growing up in the 1970s when the newspapers, colour supplements and other magazines, literary and otherwise, were chockablock with articles by or about Burgess. I am ignoring his regular appearances in continental gossip magazines as the in-house 'artist' of the house of Grimaldi. Burgess was a minor celebrity but a major cultural figure because his novel 'A Clockwork Orange' was the basis for Stanley Kubrick's film and by the time Burgess died he had written 30 novels 25 works of nonfiction, two volumes of autobiography, three symphonies, and more than 250 other musical works including a piano concerto, a ballet, and stage musicals. He was a self proclaimed expert on Joyce, Hemingway, Lawrence (D.H. not T.E.) and Shakespeare.

I particularly remember Burgess' appearing in a long-running advertisement for the Folio Society (a book club for people who bought but didn't read books) in which he talked about losing many books when his house on Malta was confiscated (this story will have greater prominence in a few paragraphs). I wasn't surprised that this incident was worked into the life and times of Kenneth Toomey, the hero? antihero? of 'Earthly Powers' because although the novel is said to be a roman a clef on the life of Somerset Maugham it is a life Anthony Burgess expanded onto the world stage where Burgess believed he belonged. The only similar act authorial hubris was Winston Churchill's in calling his autobiography of his WWI years 'The World Crisis'.

Burgess' opinions and ideas on everything and everyone are crammed into this novel. The problem is that he does plunder the lives of Somerset Maugham, P.G. Wodehouse, Hugh Walpole and Beverly Nichols, amongst others, to provide incidents in the life of his fictional creation Kenneth Toomey but at this stage who cares about the complicated in-jokes or score settling he was indulging with these literary dinosaurs? One of the more amusing, for me being Irish, was having the young Toomey introduced to the joys of gay sex by the writer AE George Russell who spends an afternoon rogering Toomey in the Gresham Hotel. But aside from Russell being almost completely forgotten, even in Ireland, by the 1970s there is no reason to think Russell ever indulged in any man on man activities. Was it a joke? An attempt to epater le bourgeoisie? Something for scholars to ponder when they prepared annotated editions of his works?

The problem with this novel, like others by Burgess, is that he thought of himself as a 'state of the nation or world' type of novelist, pronouncing on the issues that were forming the future. Unfortunately Burgess, like those novelists who seized on mid 1970s evidence that the world was getting colder to write novels about a new ice age, picked the wrong trends or, to be honest, didn't see beyond the most obvious ones. Burgess' views on everything from the state of Africa to the Catholic Church are risible when they aren't just boring.

Possibly the one thing the novel has going for it is its opening line:

"It was the afternoon of my eighty-first birthday, and I was in bed with my catamite when Ali announced that the archbishop had come to see me."

The only problem is that the catamite was an overweight, middle aged man who, in any area covered by truth in advertising legislation, would fail to qualify as a 'catamite'.

That in a October 2006 poll in The Observer, was named joint third for the best work of British and Commonwealth fiction of the last 25 years (along with Ian McEwan's Atonement, Penelope Fitzgerald's The Blue Flower, Kazuo Ishiguro's The Unconsoled, and Salman Rushdie's Midnight's Children) is hard to credit. I doubt very much if you retook the pole in 2031, 25 years after the original, that readers would even remember Burgess, let alone rank him with McEwan or Rushdie.

In Paul Theroux's introduction to this novel he wrote that when Burgess set out to begin this novel he "promised a novel of 'Tolstoyan proportions.'" In Earthly Powers, Burgess may have fulfilled this promise.

I will admit that there were times when I thought I wasn't going to finish this. It is not a novel for the faint of heart, and definitely not a quick or light read. It's pace is slow, but I have to admire that Burgess was able to maintain the same steady pace throughout the entire novel. The diction is incredible--you will probably need a dictionary at hand; and Burgess flouts his education with innumerable references to literary and philosophical works and those who created them, biblical allusions, and jokes presented in a variety of languages, including French, Latin, Italian, and German.

Spanning continents, and many tumultuous decades of human history, including both World Wars, the story of the life of author Kenneth Toomey, and simultaneously the story of Carlo Campanati, a man who rises through the Catholic hierarchy to eventually become pope, is presented without frills. Burgess freely admits the fallibility of all of his characters while simultaneously underscoring the same issues discussed in other, more famous works of his: the presence of inherent evil in the human situation, the inherent imperfections of all political systems--be they Marxist or democratic, and the eternal struggle to identify with a God who allows evil deeds to continue through the humans he thought to create in His image. Tie all of these issues in with the juxtaposition of a homosexual main character and his familial relationship to the Pontiff, and a novel emerges which demonstrates, more than anything, a quality of tension.

Even though I thought I might give it up, I'm glad I persevered and stuck with Kenneth Toomey to the end. Sometimes, in larger works, I am let down by the ending, no matter how good, because I feel that it's impossible to gracefully bring an end to such a tour de force. That being said, while this novel is famed for having one of the greatest opening lines of all time (It was the afternoon of my eighty-first birthday, and I was in bed with my catamite when Ali announced that the archbishop had come to see me.) the last sentence also summarized the novel beautifully...but I'll let you find that out for yourself.