My rating for this book is both more and less than it deserves. To start, Hegel is probably the most difficult of all philosophers to read/understand. I’ve had professors say that Hegel’s Phenomenology is like a phone book from Mars. His influence though as one of the last Western metaphysicians is not to be overlooked, for philosophy is moving in what I would call a backwards progression today. Metaphysics is seeing a resurgence, which is often the result of epistemological dead-lock, and so Hegel offers some warning to that backwards slide. If one takes Wittgenstein’s critique of that which can be conceived from the perspective of language/logic, Hegel is nipped from the very first section in his preliminary discussion of Universals.

His is an interesting and insightful piece though – both philosophically and culturally. Though his dialectical method is dubious at best in certain sections (though I am not by far claiming to fully comprehend everything that he speaks of), he has exerted a great influence in social thought. He not only was the springboard for Marx and Engels, but also provided the necessary sociological insights that led to fascist ideology and organicist ideals. As a matter of fact, in social philosophy WWII is sometimes referred to as the war between left wing and right wing Hegelians. I think that there is a rather simple explanation for this. Due to his dialectical method, anyone can so choose to pick the sections which they find support their position, all the while ignoring the evolutionary character of Hegel’s project. The most intimidating section, on lordship and bondage, can be taken in many ways. The part that is often ignored though is its progression into the moral consciousness that was what Hegel supported: the sublation between the opposing moments that find their particular actualization in the individual who confronts absolute Spirit.

Rather than continue on with a cultural analysis here though, my biggest distrust of the Phenomenology of Spirit lies in its lack of determination. Hegel’s goal was essentially to prove that the Kantian noumena and phenomena could in fact co-exist, that we were not separate from the world in-and-of-itself, i.e. that we are not confined to phenomenal reality alone. Yet, given the cultural and individualistic importance/role in the realization of Spirit, we are given very little to go buy in realizing this. It is presented merely as a progression that Spirit alone knows and will find its justification only in its end. He resorts back to an intuitive justification within the moral individual. Granted, Hegel does not claim to know what this end is himself, he is not presenting a theology and does not try to place himself over and above the Historicity of his philosophy, nevertheless it places a tenuous hole in which the future misapplications of his philosophy have placed themselves. In end of fact, Hegel gives us almost nothing. It’s a project that leads to no further understanding of the Kantian noumenal/phenomenal division that he set forth to dirempt. So far as one wishes to read a philosophy which could justify a secularized vision of religion/morality in the conjunction of universal and particular re-interpretations of what it means to have a “soul,” Hegel gives you just that, but it is no less vulnerable to the theological criticisms, and if one is looking for such a philosophy you would be best suited to read Kierkegaard.

Più che averlo finito, sono stato finito, io. Sono anni che ci provavo ad andare avanti, con una tribolazione infinita. Non so quello che ho capito. Poco, di sicuro.
Ma perché ho voluto cimentarmi in questa lettura, mi domando? Non lo so. Oppure la risposta forse sta in questo apologo.
Nella prima metà degli Anni ’70, ove abito, una cittadina della Marca Anconitana piuttosto viva culturalmente, allora come oggi (forse oggi un po’ meno), c’era un prete, un parroco gran studioso di filosofia e docente alle scuole superiori, osannato ed ammirato per la sua cultura “progressista” dai suoi ragazzi, alunni e non, che era un grande appassionato di Hegel. Soleva dire (non so se è solo un apocrifo o lo disse veramente, comunque allora veniva riportato come vero) che la Fenomenologia dello Spirito (o Phänomenologie des Geistes, che ci si fa un figurone a dirlo) fosse un prodotto dello spirito del sapere umano talmente grandioso, da essere inferiore soltanto alla Bibbia. In quegli anni tenne una conferenza, una delle tante seguitissime da studenti, professori e professoresse, intellettuali cittadini e amanti della cultura in genere, proprio sulla Fenomenologia dello Spirito. Tranne pochissimi (non si sa quanti) che erano già di per sé cultori di Hegel ed avevano letto o studiato la Fenomenologia dello Spirito e che se ne ritornarono in silenzio alle loro case, i più uscirono dal Salone dei Convegni vocianti e alquanto sbigottiti. Appena fuori molti indugiavano e si fermavano in crocchi a discutere fra loro dell’avvenuta dotta conferenza. Non ci avevano capito un bel nulla e sconsolati deprecavano il fatto, evidente e inoppugnabile, che la loro mente fosse del tutto refrattaria alle evoluzioni dialettiche e ai voli metafisici di Hegel.
Era Hegel infatti la chiave di volta e, benché capovolto, il nume tutelare della dialettica marxiana allora tanto ammirata, più spesso citata che capita. Si era infatti allora (quasi) tutti marxisti, gente di sinistra, intellettuali impegnati a parlare e citare Marx ed Engels. Come dunque non parlare e poter citare Hegel? In tanto sconforto giovanile e depressione generale solo una persona sorrideva soddisfatta, compiaciuta anche. Era Gigetto. Un ometto piccoletto, rotondino, pelatino, con un paio di occhialoni da miope, dall’apparente età di sessant’anni (negli anni precedenti e nei successivi sembrava sempre avere sessant’anni) Gigetto era solo al mondo. Senza famiglia, senza lavoro, senza alcun reddito se non una pensione d’invalidità che gli consentiva di vivere da anni al Ricovero per Anziani della città, Gigetto era a suo modo un intellettuale, o di tale ne aveva le parvenze. Non so che tipo di studi avesse fatto, o se anche avesse studiato; non lo so. Con in mano sempre una vecchia borsa di pelle, era sempre presente in ogni convegno cittadino, conferenza pubblica, raduno diocesano o parrocchiale di Azione Cattolica. Nello sbigottimento e disperazione generale Gigetto se ne uscì allora con fare trionfante esternando un bel «Beh, io qualche cò c’ho capido!».
Beato te, Gigetto, che qualche cò c’hai capido!

"If despair overcomes you, always remember that we are in Germany, where we have been able to proclaim as a great mind and profound thinker a mindless, ignorant, nonsense-spreading philosophaster who, through unprecedented, hollow verbiage, thoroughly and permanently disorganizes their brains. I mean our dear Hegel."

Schopenhauer, "On the Fourfold Root of the Principle of Sufficient Reason," ed. and trans. by David E. Cartwright, Edward E. Erdmann, and Christopher Janaway (Cambridge University Press, 2012), §20, p. 40 (Hübscher pagination).

Just imagine, you're a tutor and part time lecturer putting the finishing touches on the first big explication of your philosophical system, when a pale gaunt man in a long black coat appears at your door and tells you your book could be famous beyond your wildest imaginings, but at the cost that a couple centuries later it would have a considerable readerbase of pseuds who read it as meaningless poetry. You would too, wouldn't you?

“Out of the chalice of this realm of spirits

Foams forth to him his infinity”

It is difficult to assess just how wonderful I think that Hegel is as a whole, but The Phenomenology of Spirit (sometimes somewhat inexplicably translated mind in older translations)contains all the elements of the later Hegel.
While this statement may be baffling to some (and treasonous to the rest) in saying this I do not mean to say that Hegel had his system completely figured at this point. I do believe that if one studies The Phenomenology carefully, one may glean, in knotted form, all the major issues.
Thus sometimes the focus of this book is very strange; the reader is sometimes forced to stand back and examine what he is saying and, at other times, examine it, as it were, under a microscope. Still, as a whole it is a veritable work of art, a thing of beauty, almost poetry.
At some times, one wonders what the man is talking about; it is necessary to realize that his mind was capable of taking huge leaps from one perspective to another. Sometimes a simple re-reading helps and sometimes Hegel is approaching the same point from a slightly different angle. I can recall my seminar professor reminding us, "There's nothing new going on here! He's talking about the same thing but from a different perspective!"
It was revolutionary (pun intended) to understand the brilliance of the dialectic in Hegel for the first time. While not original with Hegel, Hegel credited Heraclitus with the elements of his logic. Indeed he says at some point that Heraclitus was the first to be able to understand the concept of the infinite. Indeed, it is a subject with which Hegel himself was profoundly affected.
One can hardly read any philosophy for the following century which does not practically steal concepts and ideas from The Phenomenology. This includes not only Marx, but Scheler, Husserl, Heidegger, Sartre and many others. While Hegel's idealism is practically scorned in modern philosophical circles,I often think that it is so treated because without modern disapproval, one might suppose that there was far too much similarity to the ideas which appeared first in this book 200 years ago. It may be an exceedingly difficult work, (and oddly enough the long sentences become quite understandable after the first hundred pages,) but it is, without a doubt, an overwhelmingly worthwhile study.

Absolutelyunbelievable banter from start to finish, Hegel's inimitable wit and heart of gold really shine through here! You'll laugh, you'll cry, you'll do both at the same time!

There is absolutely no way I can review this work in any meaningful way without writing a book on this book.

In this regard, I'm stuck in Hegel's own back yard, trying to observe a thing, understanding that I cannot fully understand the thing, but postulating anyway, only to revise after new information comes to light, and postulating again, revising again, postulating again, and revising again until I approach the Truth of what he's saying while never quite arriving at the Truth.

So much of what is spoke of in this towering castle of cards is aimed at understanding the Geist, the whole conceptualization of Consciousness. Doing it, he had to work from Kant and build an entire edifice from practically nothing at all.

So, of course, he goes in some culturally obvious directions that make modern philosophers cringe. For example, he not only works through the cultural bias angle, but he also goes through the entire Religiosity angle, attempting to divorce spirit from religion and winding up at the point where people can have morals without the Church.

With me so far? Well, that's only two angles among many, and we really need a BIG Venn diagram to work out his entire phenomenology.

Just so you know, this BARELY scratches the surface:



I found myself scratching my head at how dense and obscure it was in all the "In itself"s and wanted to strangle him for the needlessly recursive recapitulations.

And yet, for all the things that I, in my own culturally biased way, dismiss in Hegel as being a blind fool, I can still appreciate WHAT HE ACCOMPLISHED.

He basically formulated a non-working AI template.

Cool, right? He worked from what he believed to be base principles, (religion being one of them, including God as an outside restrictive force,) to build a Mind. Or Spirit. Or Geist. The definition always errs toward the Whole Ball of Wax.

He also got pretty close to nearly formulating a complete formal-logic construct. :)

Of course, it's wrong. But we learned a LOT from Hegel. The Hegelian Dialect is something we all use today, bringing up Thesis and Antithesis, figuring out what went wrong, then doing it all over again until we reach The Truth.

Mad props.



Oh, for you weird fanboys out there, I should mention that while I was reading this, I noticed a very cool thing. Asimov worked out his own formulations of all these same points in Hegel's Phenomenology of Spirit in his Robot books. He explained the questions and anti-questions in a much more enjoyable, if not quite as thorough, way.

My appreciation for Asimov just went through the roof.

If you can't convince them, confuse them.

Writing a Review of Hegel's Phenomenology is a fool's errand......

Here's a famous passage you should always hold in mind when you get to thinking that Hegel's all dry=humourless (spiritless?[!!]) dry-as-bone abstraction.

[Miller's page 210] [....] the same conjunction of the high and the low which, in the living being, Nature naively expresses when it combines the organ of its highest fulfilment, the organ of generation, with the organ of urination [Organs des Pissens]. The infinite judgement, qua infinite, would be the fulfilment of life that comprehends itself; the consciousness of the infinite judgement that remains at the level of picture-thinking behaves as urination [als Pissen].

. I.e., "Pissen", not "Urinieren, the old dusty school=Latin ; Harris commenting, "Academic dog-Latin belongs to the old world of spiritual authority. In the 'daylight of the present' even philosophic science must speak the language of the people." Then his endnote (which is not a footnote), "I was amused to discover that the N.E.D. [I don't know what this is] calls Findlay's super-professorial use of 'micturition,' for urination, erroneous. His substitution of 'orgasm' for Hegel's 'generation' [...] is philosophically 'erroneous' also, but it led Alan White to the insightful comment that the 'I=I' of primitive Self-Consciousness is a philosophical orgasm." I think Joyce would've much enjoyed this little passage.....



____________________
Writing a Review of Hegel's Phenomenology is a fool's errand. As the contemporary reviewers probably indicate. So, here's a fun quip ::

You all know the thing about how Johnson refuted Berkeley ::

After we came out of the church, we stood talking for some time together of Bishop Berkeley's ingenious sophistry to prove the nonexistence of matter, and that every thing in the universe is merely ideal. I observed, that though we are satisfied his doctrine is not true, it is impossible to refute it. I never shall forget the alacrity with which Johnson answered, striking his foot with mighty force against a large stone, till he rebounded from it -- "I refute it thus."

Add to this Hegel's refutations of Physiognomy and Phrenology thusly ::

[page 193 in Miller] Lichtenberg [...] also says this: 'If anyone said, "You certainly act like an honest man, but I see from your face that you are forcing yourself to do so and are a rogue at heart"; without a doubt, every honest fellow to the end of time, when thus addressed, will retort with a box on the ear.' This retort is to the point, because it refutes the primary assumption of such a 'science' of mere subjective opinion, viz. that the reality of a man is his face, etc. The true being of a man is rather his deed; in this the individual is actual, and it is the deed that does away with both aspects of what is [merely] 'meant' to be [...]

Etc. And the refutation of phrenology gets even more violent. Viz.

[Miller's page 205] When, therefore, a man is told 'You (your inner being) are this kind of person because your skull-bone is constituted in such and such a way,' this means nothing else than, 'I regard a bone as your reality. To reply to such a judgement with a box on the ear, as in the case of a similar judgement in physiognomy mentioned above, at first takes away from the soft parts their importance and position, and proves only that these are no true in-itself, are not the reality of Spirit; the retort here would, strictly speaking, have to go the length of beating in the skull of anyone making such a judgement, in order to demonstrate in a manner just as palpable as his wisdom, that for a man, a bone is nothing in itself, much less his true reality.

Etc. So, the lesson is, should someone tell you that The Phenomenology is about some disembodied spirit, you oughta, well.... please though, don't behave too violently towards them.

___________
Terry Pinkard has newly translated the Phenomenology and is apparently looking for a publisher. Meanwhile he's provided his translation HERE, including a bilingual download option, for public use. Thank you, Professor.

Bardzo materialnie niestaranne jest to nowe wydanie 'Fenomenologii..'.

###

"Iść za własnym przekonaniem to zapewne coś więcej niż zdawać się na autorytet, ale obrócenie zdania opartego na autorytecie w zdanie oparte na własnym przekonaniu nie pociąga za sobą bynajmniej w sposób konieczny zmiany treści tego zdania i tego, by na miejsce błędu wkroczyła prawda. Różnica między tym, czy system mniemań i przesądów, w którym się tkwi, opiera się na autorytecie, czy na własnym przekonaniu, sprowadza się wyłącznie do próżności występującej w tym drugim wariancie" (67).

"Zdrowy rozsądek pada łupem abstrakcji, które kręcą nim w swym wirującym kręgu" (97).

"[...] duch, owa absolutna substancja [...]: Ja, które jest My, i My, które jest Ja" (132).

###

Duch, w rozumieniu Hegla, to pewna ponadindywidualna istota obecna w każdej jednostkowej samowiedzy, mająca w jednostkowych samowiedzach swoją rzeczywistość, ale nieredukowalna do nich jako jednostkowych. Hegel, oczywiście, nie wymyślił tego pojęcia, ponieważ mógł tu się oprzeć chociażby na chrześcijańskim wyobrażeniu Ducha Świętego albo nawiązać do charakterystycznego dla romantyzmu wątku relacji między jednostką a narodem. Ale w nowożytnej filozofii podmiotowości typu Kartezjańskiego, Locke'owskiego czy Kantowskiego tego rodzaju perspektywa w ogóle nie wchodziła w grę i można uznać, że wprowadził ją do filozofii przede wszystkim właśnie Hegel" (544, przypis 26).

"Zasadniczo całość jest bytem dla siebie, w którym moment bytu dla innego jest zniesiony, a człon - bytem dla innego, w którym do bycie zniesieniu ulega moment bytu dla siebie" (548, przypis 37).

"[...] rodzaj nie istnieje realnie w inny sposób niż w postaci osobników, a to znaczy, że jeśli ma istnieć, to śmiertelne osobniki muszą się wciąż na nowo rodzić, tzn. osobniki te nie tylko żyją i umierają, ale także rozmnażają się, pojawiają wciąż na nowo" (549, przypis 39).

"[...] życie rodzaju nie trwa w żaden inny sposób niż poprzez istnienie następujących po sobie, rozmnażających się osobników" (549, przypis 40).

Logiczny model życia jest zarazem logicznym modelem ducha.

"[...] ducha zawiera w sobie zarówno moment ciągłości, jak i dyskrecji, w związku z czym jednostkowa samowiedza jest tylko momentem ducha, nie jest jako taka absolutna, a z kolei duch jest rzeczywisty tylko za sprawą jednostkowych samowiedz" (552, przypis 55).

"[...] jednostkowa samowiedza stanowi jedynie moment pewnej ponadjednostkowej rzeczywistości duchowej, poza którą nie może istnieć. Ta rzeczywistość to sfera zapośredniczania się samowiedzy z sobą samą przez inną samowiedzę" (552-553, przypis 56).

###

„Postrzeganie zastrzegło dla siebie czyste negowanie przedmiotu i – co za tym idzie – niezmącone poczucie siebie. Jednak z tego względu samo to zadowolenie jest tylko pewnym zanikaniem, brak mu bowiem strony przedmiotowej, czyli trwałego istnienia. Praca natomiast jest pożądaniem hamowanym, zanikaniem powstrzymywanym, tzn. praca kształtuje. Negatywne odnoszenie się do przedmiotu staje się jego formą i czymś trwałym właśnie dlatego, że dla pracującego przedmiot ma samoistność” (140).

„Kiedy ujmuje siebie w ten sposób, to jest to dla niej coś takiego, jak gdyby świat dopiero teraz dla niej powstał. Przedtem nie rozumiała świata […] wycofywała się z niego do siebie i unicestwiała go dla siebie i siebie jako świadomość. […] Samowiedza odkrywa świat jako swój nowy rzeczywisty świat, który [teraz] jest dla niej interesujący w swym trwaniu, tak jak poprzednio interesował ją tylko w swoim zanikaniu; jego trwałe istnienie staje się bowiem dla niej jej własna prawdą i teraźniejszą obecnością; jest pewna, że doświadcza w nim tylko siebie. Rozum jest pewnością świadomości, że jest ona wszelką realnością: w taki sposób idealizm wyraża pojęcie rozumu” (162).

„Instynkt rozumu […] nie daje się zwodzić rzeczom myślowym, które tylko powinny być i jako to, co być powinno, mają mieć w sobie prawdę, chociaż w żadnym doświadczeniu się ich nie spotyka – [nie daje się zwodzić] ani hipotezom, ani żadnym innym niewidzialnym istotom pozostającym wiecznie czymś, co być powinno; rozum jest właśnie bowiem tą pewnością posiadania realności, a to, co nie istnieje dla świadomości jako samoistna istota, tzn. to, co się nie przejawia, jest dla świadomości zupełnie niczym” (173).

„Rezultat wynikający z tego przeciwieństwa polega więc na tym, że świadomość porzuca jak pustą łupinę wyobrażenie jakiegoś dobra samego w sobie, które nie miałoby jeszcze rzeczywistości. W swej walce doświadczyła, że bieg świata nie jest taki zły, jak się wydawał; jako rzeczywistość jest bowiem rzeczywistością tego, co ogólne. W wyniku tego doświadczenia odpada również poświęcenie indywidualności [raczej istnienia świata] jako środek realizacji dobra […] [byt] sam w sobie nie jest jakąś ogólnością niezrealizowaną, pozbawioną egzystencji i abstrakcyjną, lecz sam pozostaje bezpośrednio tą teraźniejszą obecnością […]” (257-258).

"[...] temu strumieniowi życia obojętne jest, jakiego rodzaju są młyny, które napędza" (193).

### (08.08.2023) ### Przypisy Ś. F. Nowickiego

"A zatem zanim rozpoczął się proces znoszenia zewnętrzności przedmiotu, podmiot musiał się 'wyzewnętrznić', i to tak, że w tym 'wyzewnętrznionym' własnym bycie wyzbył się siebie jako myślenia, jako pojęcia, i ogląda tylko jakiś materialny byt sam w sobie, nieprzenikliwy dla myślenia. [...] Z tej perspektywy - dla nas, czyli samo w sobie - to 'wyzewnętrznienie' ma znaczenie zarówno negatywne, jako utrata przez samowiedzę samej siebie, jej 'wyzbycie się siebie', jak też znaczenie pozytywne, jako coś, dzięki czemu możne ona poznać swą treść, rozpoznając treść przedmiotową jako własną - oczywiście, po jej uprzednim zniesieniu przez samą siebie" (580).

"Z jednej strony konstatacja, że przedmiot jest 'wyzewnętrznioną' samowiedzą, jest obaleniem przedmiotu, tzn. tego, co miało być rzeczywistością samoistną w stosunku do podmiotu. Z drugiej jednak strony konstatacja ta jest zniesieniem 'wyzewnętrznienia' [...]. Ta dwuznaczność wynika z faktu, że zewnętrzność przedmiotu utrzymuje się nadal w oglądzie (tzn. w nieprawdziwym sposobie istnienia),a znika w myśleniu, dzieki któremu poznawana jest prawda. [...] Dzięki temu ruchowi pusta forma samowiedzy wypełnia się treścią" (581).

"Skoro w wyniku zniesienia świadomości i jej przedmiotu okazało się, że to sama samowiedza 'wyzewnętrzniając' się, ustanawia zewnętrzny przedmiot, a siebie jako świadomość tego przedmiotu, więc tym samym świadomości i jej przedmiotowi zostaje 'zwrócony honor', tyle tylko, że nabierają one innego, wyższego znaczenia, mianowicie znaczenia duchowego. Zewnętrzny świat nie jest już materialnym bytem samym w sobie, ale stanowi sposób, w jaki duch istnieje dla ducha. Z tego względu nie można [...[ odwracać się od zewnętrznego świata jako nieprawdy, ponieważ ten zewnętrzny świat także jest momentem ducha. Duch jest totalnością obejmującą zarówno czyste myślenie, jak i zmysłowość, a także wszystko to, co znajduje się między jednym a drugim" (582).

"W ten sposób świadomość rozpoznaje w przedmiocie samą siebie, tzn. chwyta myślowo ową prawdę, że zgodnie ze swym pojęciem przedmiot jest podmiotem" (585).

"[...] samo w sobie - co sugeruje, że jest to rezygnacja dokonująca się bez udziału świadomości [...]" (600). Należy ją już na początku zakładać, ale jak to, co "samo w sobie". Dopiero na końcu pojawi się adekwatna wiedza o tym, co samo w sobie" (601)".

"[...] istnienie podniesione do poziomu myśli to istnienie jako czyste myślenie siebie [...]" (603).

"[...] istnienie jako czyste myślenie siebie przeciwstawia się tu istnieniu w elemencie zewnętrzności wypełnionej treścią" (603).

"Moment ma to do siebie, że nie istnieje bez drugiego momentu, a zatem wraz z danym momentem występuje ruch przechodzenia do drugiego momentu, następnie do całości, którą one stanowią, a która sama też jest pewnym momentem itd." (616).

"Taka świadomość ducha jest wiedzą absolutną i - jako ta wiedza - duch odrywa się od czasu, wie, że istnieje nie dzisiaj, nie wczoraj, lecz w ogóle. Ale nie ma nigdzie, w żadnej sferze rzeczywistości, takiego stanowiska poznawczego, które dawałoby bezpośredni dostęp do wiedzy absolutnej - bez konieczności dochodzenia do niej. [...] Proces dochodzenia do wiedzy absolutnej jest znoszeniem tej przeciwstawności, co dokonuje się jako ruch obu stron przeciwstawności, czyli na dwa sposoby. Ja rozwija się samo z siebie w totalność rzeczywistości, a rzeczywistość okazuje się tylko pozorem bytu samego w sobie, będąc faktycznie przedmiotową stroną podmiotowości. Jest to proces dochodzenia do prawdy, który zachodzi w czasie, i to w podwójnym sensie, jako ruch jednostkowego Ja i jako proces historyczny, który poprzedza i warunkuje działania jednostek i zarazem jest przez nie tworzony" (619).

"Filozofię Hegla można w zasadzie nazwać spekulatywną transpozycją ezoteryki" (651).

My main takes after reading this book:
- Hegel's frustration and project to overcome the philosophy stuck in any form of dualism - mainly stuck in its epistemological subject/object perspective.
- Dialectic as the three-steps process that continuously creates and overcomes any distinctions.
- The almost indifferent starting point and the Absolute Spirit as the final destination.
- It covers quite a lot of topics - including that extensive and weird critique of phrenology.
- The crucial importance of time, development, and history; in fact this is a history book wrote from the Absolute Spirit's perspective.
- Past dialectical development is part of any present realities and their meanings; hence his contempt for static and purely logical sciences like mathematics.
- As an admirer of Descartes's “cogito, ergo sum”, his ontology is still based on substance as presence (even if seen as Reason, Consciousness, Spirit, and so on).
- Easy to see in it the origins of existentialism, fascism, communism, and so on. Marx seems a must-read after this book.
- Most of the topics are covered and presented in a bombastic style and language.
- The tiresome repetition of some topics and of the dialectic process.
- Rational progress is underlying the entire story.
- His absolute veneration for the state is difficult to accept.
- The book is not very well organized and sometimes its subject abruptly changes.
- Definitely worth the time and effort to read it.