No he disfrutado de esta novela.
Hasta el desenlace, no he sentido la emoción que me ha faltado a lo largo de la lectura.
A pesar del lenguaje sencillo y exquisito, lo que el autor quiere transmitir no me ha llegado del todo hasta el final. Me parece un relato calculado y frío. A lo largo de la lectura, no he sentido la emoción que podría haber sentido si la historia hubiese sido contada de otra manera. Está todo relatado de manera distante y como si el protagonista, a través de lo vivido, estuviera contando la experiencia de otra persona. En la primera mitad, en la que el protagonista adolescente habla de su historia de amor con una mujer mucho mayor que él, hay algo de sentimiento y obsesión por ella, pero falta mucha emoción. Es todo muy gris y monótono, para mi gusto. Ella es distante y extraña.
Es en la parte final cuando se descubren verdaderamente los sentimientos de los dos protagonistas.Y ese cierre de la historia es impactante y da mucho que pensar. Aquí sí hay emoción.
Puede pensarse que ese es el verdadero valor de la novela, es decir, presentar los personajes con sus luces y sombras, para que, cuando se llega al final, descubrir el mundo interior que han estado guardando para sí mismos.
Esa emoción final eleva la novela, pero hasta entonces no la he disfrutado.
En todo caso, el autor escribe de maravilla!

Uau!! Para já não consigo dizer mais nada.
Só Uau!

This is the deep character development and type of writing that i've been craving. A book that made me think and ask so many questions. Sometimes I felt like I was struggling through really heavy writing, but the actual story itself and the moral questions that arise from its telling were really, really interesting and I surprised myself with how much I found myself contemplating this novel. Someone told me there's a movie with Kate Winslet and she is my actual wife so i'm gonna go track that down bye

The Reader by Bernhard Schlink is a sparsely written novel that still has great storytelling power. I haven't read a lot of Holocaust fiction, although it is an area that I am (perhaps morbidly) interested in, so of course this book appealed. I had previously seen the film, but it was several years ago so my memory of certain plot points was a little fuzzy. However, this book is so brilliantly told and paced that I was immediately brought back into the world and time period.

The book is a parable, narrated by Michael Berg, who now in his adult years reflects on his relationship as a 15 year old with a 36 year old tram conductor Hanna Schmitz. This relationship shaped his personality and his tastes for years to come, even into adulthood, and is brought to a head once again when as a young law student, he finds that Hanna is on trial for her work as an SS guard at Auschwitz during the war.

The chapters are short but don't feel snappy and don't speed up the pace. Rather, Schlink does not need overly flowery language or pages and pages to tell his story, instead presenting the bare bones of everything. I loved this simplistic style, as not only was it incredibly easy to read but it also helped communicate some of the numbness that Michael Berg felt over the years, particularly in the court room scene. As a law professional, both Berg (and the author) had a very clear cut way of dealing with things which I really enjoyed.

There is a lot of philosophical and reflective content in this book, and deals a great deal with the guilt that young Germans felt in the aftermath of a war that their parents were involved with, either for good or for bad. The book dealt with the feeling of shame that many people at the time felt, and how they dealt with it (or didn't deal with it). This book would benefit from a re-read at some point to properly engage with the content that is a little more apart from the central plot.

I would highly recommend this book if you want a simple but arresting read, or are a fan of WW2 themed fiction. I would also highly recommend the movie afterwards!

ก่อนหน้านี้ (All the Light We Cannot See) เพิ่งพูดไปว่าอยากอ่านหนังสื���ช่วงหลังสงครามโลกครั้งที่สองในประเทศผู้แพ้สงครามโดยเฉพาะประเทศเยอรมัน แล้วเหมือนฟ้ามีตา มิตรสหายมาชวนอ่านเล่มนี้พอดิบพอดีเลยได้อ่าน The reader ในช่วงส่งท้ายปีเก่าต้อนรับปีใหม่อย่าง…. น้ำตากลบหน้า 555555

จริงๆ คือไม่เคยอยากอ่านเล่มนี้เลย หนังก็ไม่อยากดูเพราะรู้สึกว่ามันคงน้ำเน่า เป็นนิยายหรือหนังโรแมนซ์ (ไม่เคยแม้แต่จะอ่านรีวิวและเรื่องย่อ) คือเห็นว่าคนพูดถึงเยอะแล้วเราเลยไม่อ่านและดูเลยละกัน (ทำไมต้องเป็นคนแบบนี้) และเพราะนิสัยเวรๆ นี้ก็ทำให้เราเกือบพลาดหนังสือที่ดีไปแล้ว โชคดีชิบหายที่ได้อ่านเล่มนี้ในจังหวะแบบนี้ นึกภาพตัวเองที่ได้อ่านก่อนหน้านี้ก็คงไม่ชอบขนาดนี้หรอก เผอิญได้อ่านหลังจากได้คิดว่าอยากอ่านมันก็เลยยิ่งชอบขึ้นไปอีก

อ่านรักวันโลกร้าวเป็นเรื่องราวของมิคาเอล เด็กหนุ่มวัย 15 ที่รักสาวรุ่นพี่ (ถ้าตอน 15 เราจะเรียกคนอายุ 30 ว่าป้า เศร้าสัด) ฮันนาห์ หญิงสาวที่ไร้ที่มาที่ไป ในช่วงบทหนึ่งเราจะไม่รู้อะไรเกี่ยวกับฮันนาห์เลยสักอย่าง ไม่รู้ด้วยซ้ำว่าฮันนาห์รักมิคาเอลจริงๆ มั้ยหรือแค่เล่นด้วยขำๆ เท่านั้น มันเป็นช่วงก่อร่างสร้างตัวของเด็กวัยกลัดมันคนนึงที่เขาไม่รู้ตัวเลยว่ามันจะส่งผลกระทบอะไรไปกับชีวิตเขาอีกต่อไปมั้ย

ประเด็นคือ ชีวิตก็แบบนี้ เราไม่รู้หรอกว่าสิ่งที่เราได้ทำ ไม่ได้ทำ มันจะสร้างผลกระทบอะไรต่อไปในอนาคต ในวงกว้าง ในสังคม หรือแม้กระทั่งกับชีวิตของตัวเอง ไม่มีใครรู้จนกว่าจะไปถึงวันนั้น มิคาเอลก็ไม่รู้ว่าวันที่เขารักฮันนาห์อย่างบ้าคลั่งตอนวัยหนุ่มจะทำให้เขาต้องตกอยู่ในช่วงภาวะสับสนเพียงใดในอีกสิบปีถัดมา วันที่เขาเจอฮันนาห์ หญิงสาวที่โดนพิพากษาจากการเป็นผู้คุมในค่ายกักกันเอาท์วิทช์

ย้อนกลับมาที่ประเด็นชีวิตก็แบบนี้ วันที่ฮันนาห์สมัครเข้าไปเป็นผู้คุมในค่ายกักกัน เธอจะรู้มั้ยว่าฮิตเลอร์กำลังจะทำอะไร ค่ายที่เธอกำลังคุมอยู่จะกลายเป็นนรกสำหรับใครต่อมา และกลายเป็นประวัติศาสตร์แบบไหน เราก็รู้ๆ กันอยู่ว่าในช่วงที่ฮิตเลอร์เรืองอำนาจมันก็ไม่ได้มีใครคิดว่าเรื่องทั้งหมดจะกลายเป็นสงครามครั้งที่เลวร้ายที่สุดในประวัติศาสตร์มนุษย์

กลับมาอีกครั้งในการดำเนินเรื่องของหนังสือที่แบ่งออกเป็นสามช่วง ช่วงต้นคือมิคาเอลผู้ไม่รู้อะไรและรักฮันนาห์ ช่วงสองคือมิคาเอลที่ต้องมานั่งฟังคดีของฮันนาห์และรับรู้สิ่งที่เธอทำ และช่วงสามคือมิคาเอลที่ต้องมาจัดการคลี่คลาย (?) ความรู้สึกของตัวเอง

เราคิดว่าอ่านรักวันโลกร้าวเป็นสิ่งที่เรียกได้ว่าความสับสนของคนระหว่างวัย จริงคล้ายกับของไทย เช่นที่บ้านใครมีพ่อแม่เป็นสลิ่มจะเข้าใจดีถึงความอิลั่กอิเหลือกนี้ดี แต่แน่นอนว่าความสับสนและความอับอายนี้ในประเทศเยอรมันนั้นหนักหนากว่ามาก ซึ่งในเล่มนี้ได้อธิบายความสับสนของคนรุ่นลูกได้อย่างชัดเจน ทั้งในแง่ของตัวกฏหมายและในแง่ของศีลธรรม

เราพูดเหมือนว่าหนังสือมันยาก จริงหนังสือมันพูดประเด็นที่ยาก เพราะมันเกี่ยวพันกับเรื่องราวที่เราไม่อยากนึกถึงว่าถ้าเป็นตัวเองเราจะทำยังไง เราเคยอ่านเรื่อง ความรับผิดชอบส่วนบุคคลของมนุษย์ใต้เผด็จการ (มีพูดถึงหนังสือเล่มนี้ในเรื่องนี้ด้วย) มีหลายคนที่เป็นทหารssของนาซีบอกว่าเขาทำตามระบบ นั่นไม่ใช่สิ่งที่เขาอยากทำ มันเป็นระบบต่างหากที่ผิด แต่ในเล่มได้โต้แย้งอย่างมีเหตุผลว่าสุดท้ายก็เป็นคนที่ลงมือกระทำ (ถ้าจำไม่ผิด) เราไม่ได้พูดว่าผิดหรือถูก เพราะมันชัดเจนอยู่แล้วผิด ไม่ว่าจะผิดที่คนหรือระบบก็ตาม มันผิดหมด เรื่องคือ ถ้าเราอยู่ในสถานการณ์แบบเดียวกัน เราจะทำแบบไหน มันเป็นคำถามที่เหมือนจะง่าย (ไม่ทำอยู่แล้ว) จนกว่าจะได้เผชิญสถานการณ์จริง ซึ่งเราว่าอ่านรักวันโลกร้าวทำตรงนี้ได้ดีมาก มันทำให้เรามองเห็นความเป็นมนุษย์กับคนที่จะว่าโหดร้ายที่สุดในช่วงเวลานั้นได้อย่างง่ายดาย

หนังสือด้วยตัวมันเองไม่ได้อ่านยาก เล่มบางมาก 150 หน้าเองแต่เราอ่านนานเพราะอ่านไปคิดไปด้วย เขาพูดน้อยตามสไตล์หนังสือเยอรมัน (ทำยังกะอ่านมาเยอะ ก็แค่อ่าน ติดบ้าน มาเล่มหนึ่งแล้วทรงแบบเดียวกัน) แต่ระยะห่างระหว่างบรรทัดนั้นได้ซ่อนถ้อยคำที่ไม่ได้เอ่ยออกมามากมาย บรรยายบรรยากาศและความรู้สึกได้อย่างทรงพลัง

นอกจากประเด็นความอิลักอิเหลือกของคนรุ่นใหม่ การตัดสินคดี ประเด็นอย่างความสัมพันธ์ครอบครัว ตัวตน และปรัชญานั้นก็ทำได้ดีมากด้วยเช่นกัน เราว่าเขาวางบทมาดีมาก คือเล่มมันบางแต่เล่าประเด็นสังคมได้ครอบคลุม แต่ถึงอย่างนั้นก็ยังส่งความรู้สึกนึกคิดของตัวละครได้เป็นอย่างดี ในช่วงบทท้ายๆ เราถึงกับต้องหยุดพักอ่าน (เพราะกลัวน้ำตาเปื้อนหนังสือมิตรสหาย ยืมเขามาอ่านน่ะ) เพราะมันแทงใจดำกันเกินไป ตอนเราอ่านเรารู้สึก และคิดไปเองว่าตัวเองคงทำแบบมิคาเอล เข้าใจสิ่งที่มิคาเอลทำต่อฮันนาห์และที่ไม่ได้ทำว่ามีเหตุผลอะไรเบื้องหลัง ซึ่งพอมาถึงตอนท้ายแล้วเจอเรื่องตอนจบเราก็ไปไม่เป็น แต่จะบอกว่าเข้าใจมิคาเอลทุกอย่างก็คงไม่ใช่ มีช่วงที่เราโน้ตไว้เหมือนกันว่า "มึงเป็นอะไร พูดแบบนี้ไปทำไม" (มีมอาจารย์แดง) แต่นั่นแหละ เขาเรียบเรียงเรื่องราวออกมาได้ดีมากจริงๆ

นั่นแหละ สรุป มันไม่ใช่หนังสือที่น่าจะเอามาอ่านตอนปีใหม่ แต่ก็ไม่รู้จะแนะนำให้อ่านตอนไหนดีเหมือนกัน 5555

n  "Porque sólo puede tener un final doloroso lo que ya era doloroso de por sí, aunque no fuéramos conscientes de ello, aunque lo ignorásemos.”n

Ésta es una historia de amor, de pérdida, de culpa, de erotismo, de aprendizaje, de horror. Me ha parecido extraordinaria la manera en que Schlink logra construir una historia, si no de amor, sí sobre la relación entre dos seres humanos cuyos caminos se intersectan en un punto y cambian para siempre, al tiempo que reflexiona sobre el impacto que un terrible hecho histórico tiene sobre un país, su gente y su futuro.

Michael Berg conoce a Hanna Schmitz una tarde en la que él, en una crisis de hepatitis, vomita y está a punto de desmayarse fuera de su edificio. Ella, una mujer de 36 años, ayuda al joven de apenas 15 a limpiarse y recuperarse y lo lleva a casa. Michael regresa para agradecerle y de esa forma, se asoma por primera vez a los secretos de la atracción hacia una mujer: el descubrimiento de otro cuerpo, lo sensual de un gesto, lo erótico de una mirada.
Sin ningún tapujo, se vuelven amantes y al poco tiempo, desarrollan una extraña costumbre: ella le pide que le lea libros antes de tener relaciones, el preámbulo amoroso. Así suceden varios meses, en los que Michael vive sólo para los momentos en que se encuentra con Hanna y que evoluciona a una especie de relación –viajan juntos, ríen, pelean. Y aunque desde el principio se sabe sin esperanza, el día que Hanna se marcha sin despedirse, la vida del adolescente cambia de manera irremediable. Como él mismo describe, adoptó una actitud de fanfarronería y superioridad, esforzándose por mostrarse como alguien que no se dejaba afectar ni conmover por nada ni nadie.

Siete años después, siendo estudiante de derecho, Michael vuelve a ver a Hanna durante su juicio como criminal de guerra –Hanna había pertenecido a las fuerzas de la SS y sido guardia en dos campos de concentración. Ella, ésa mujer que Michael había percibido como dura, fría, distante a pesar del amor, había sido parte, o había sido, el horror.

Y es aquí en donde la novela da un vuelco, pasando de una historia de amor a una reflexión sobre las acciones de personas, hombres y mujeres que parecían tan comunes y corrientes y que, sin embargo, fueron parte de uno de los momentos más crueles y oscuros de la historia de la humanidad –el Holocausto. Si bien el libro no entra en detalle sobre los crímenes de Hanna, entendemos que fueron terribles; que hubo testigos, sobrevivientes que la señalan e incluso, otras de las mujeres juzgadas, la acusan de ser quien les ordenaba actuar de tal o cual manera. Sin embargo, se sabe también que Hanna escogía, en el campo de concentración, a mujeres a quienes llevaba a su habitación y les pedía que le leyeran en voz alta.

Michael pronto se da cuenta que la gran culpa, el peor crimen para la propia Hanna no había sido su actuar en los campos de concentración –de hecho, quedé con la impresión que el personaje no siente algún tipo de remordimiento– sino el ser analfabeta. En su afán por esconder esta verdad, Hanna tomó decisiones que la llevar a unirse a la SS y ahí, a cambiar su destino. Michael entonces se debate entre juzgar a esa mujer, o comprenderla y perdonarla por sus crímenes. ¿Tuvo ella la culpa? ¿Sus circunstancias la llevaron a tomar una decisión equivocada? Pero, ¿podría ella no saber que actuaba mal cuando evidentemente eran acciones atroces, que terminaron con vidas humanas?
En este punto Schlink explora el peso de la memoria histórica del nazismo en las siguientes generaciones de alemanes, planteando la gran carga moral y social que implicó. Un pasaje que me impactó es cuando Michael platica con un hombre quién lo está llevando a un campo de concentración y al saber por qué quiere visitarlo, el hombre le dice:

n  “El verdugo no obedece órdenes. Simplemente hace su trabajo; no odia a las personas a las que ejecuta, no lo hace por venganza, no las mata porque se interpongan en su camino o lo amenacen o lo ataquen. Le son completamente indiferentes. Tan indiferentes, que le da lo mismo matarlas o no matarlas.”n (p. 143).

Si no todos los que fueron parte de la maquinaria nazi odiaban a los judíos, ¿entonces cómo pudieron asesinarlos? ¿Qué es más monstruoso entonces, el odio hacia un pueblo o la indiferencia que convierte al ser humano en máquinas, incapaz de discernir entre el bien y el mal? La respuesta no es fácil y quizá hoy en día Alemania, y el resto del mundo, continúa intentando descifrarla –y la historia reciente nos ha mostrado otras cosas en los que la indiferencia ha sido la peor cómplice.

Creo que Hanna es un analogía de la guerra –así como ésta destruyó y marcó a una generación, así esta mujer marcó a Michael por siempre. Aunque pasaron los años, él jamás aprendió a ser feliz tras perderla –obsesión, amor, no resulta claro– pero lo que fuera, la esencia de Hanna siempre lo persiguió y no le permitió amar verdaderamente a otra mujer. Cuando la reencontró, no sólo recordó la relación amorosa sino que Hanna le hizo enfrentar la historia de su país, de culpas, de crímenes innombrables con el resultado determinante de que Michael nunca pudo ser genuinamente libre.

تعرفت على هذا العمل من خلال الفيلم المقتبس عن هذه الرواية وتحت نفس العنوان. شاهدت هذا الفيلم منذ عدة سنوات وكان فيلمًا رائعًا.. واليوم كانت قراءته على ذات المستوى من الروعة؛ رغم أنني أفضل الفيلم على الرواية، لكنه عمل ساحر جدًا .

ETA: I am a bit of a perfectionist. I wanted to make sure I hadn't missed some detail, so I listened to parts two and three again. It was not boring listening a second time; the writing is beautiful and there is so much to ponder. It is about the holocaust so do not expect an easy, light read! It is about second generation Germans and how they view their parents and their actions during the war. This is done with both honesty and humility; it is an important issue to address. The central topic remains the role shame and guilt play in people's lives.

*****************

I listened to "The Reader" in a hypo (low blood sugar) all afternoon. I know everything that happened, and I cannot decide if I should re-listen to the whole dam thing. It is not disgusting, like I thought it would be. The boy and the woman LOVE each other. You don't think about the age difference. It has great lines that make you think. The sexual relationship is simply part of two people reaching out to each other. This book is about guilt and shame and what it will push people to do. I think this book will appeal to people that seem strong, but in fact are quite insecure. It will appeal to people who are ashamed of their own inadequacies. They will relate to the boy/man and the woman. It is also about the guilt Germans feel after WW2. I am very glad I read this book. No, I listened to it. Good narration by Campbell Scott.

Part 1 and 3 were fine. Part 2 was like reading 'The boy in the striped pajamas'.

4,5

“No hace falta hablar, porque la verdad de lo que uno dice está en lo que hace”

Esta novela está dividida en tres partes, ambientada en la Alemania de la posguerra, nuestro protagonista y narrador, Michael Berg de 15 años, comienza una especie de relación con Hanna de 36, una relación que va a definir el resto de su vida, una relación que puede decirse que es la fantasía de cualquier adolescente.

Según Michael cuenta su historia, obtienes una compresión de lo que piensa y siente, como esta relación altera por completo su vida y su personalidad.

Hay partes desgarradoras, como son todas las que hablan del Holocausto, ya que Hanna es acusada de ser una criminal nazi, acusada de provocar la muerte de grupo de internos tras encerrarlos en una iglesia en llamas. Michael como estudiante de derecho, estará en el juicio, algo que será bastante impactante.

Una novela que me ha gustado mucho, que en unas 200 páginas de pie a una gran reflexión, y a una gran historia y que recomiendo mucho.

Das Buch hätte ich am liebsten in einem einzigen Zug durchgelesen. Das hatte ich auch schon lange nicht mehr. Wenn da nur nicht immer der lästige Alltag dazwischen käme… ;)

Goash! What a plot! What delivery! This is the perfect case for show don't tell done in just the way that even when we get told something, we see it.

A lot of painfully salient topics raised in here. Gross ones, of course. Horrible ones. Stanley Milgram would've been so effing proud...

Review to follow.

Q:
Maybe I did write our story to be free of it, even if I never can be. (c)
Q:
Hanna became absorbed in the unfolding of the book. But it was different this time; she withheld her own opinions; she didn't make Natasha, Andrei, and Pierre part of her world, as she had Luise and Emilia, but entered their world the way one sets out on a long and dazzling journey, or enters a castle which one is allowed to visit, even stay in until one feels at home, but without ever really shedding one's inhibitions. All the things I had read to her before were already familiar to me. War and Peace was new for me, too. We took the long journey together. (c)
Q:
The fact that I came later than the others or left earlier, depending on Hanna' s schedule, didn't hurt my reputation, but made me interesting. I knew that. I also knew that I wasn't missing anything, and yet I often had the feeling that absolutely everything could be happening while I wasn't there. There was a long stretch when I did not dare ask myself whether I would rather be at the swimming pool or with Hanna. (с)
Q:
Then I began to betray her. (c)
Q:
I know that disavowal is an unusual form of betrayal. From the outside it is impossible to tell if you are disowning someone or simply exercising discretion, being considerate, avoiding embarrassments and sources of irritation. But you, who are doing the disowning, you know what you're doing. And disavowal pulls the underpinnings away from a relationship just as surely as other more flamboyant types of betrayal. (c)
Q:
At first I told myself that I wasn't yet close enough to my friends to tell them about Hanna. Then I didn't find the right opportunity, the right moment, the right words. And finally it was too late to tell them about Hanna, to present her along with all my other youthful secrets. I told myself that talking about her so belatedly would misrepresent things, make it seem as if I had kept silent about Hanna for so long because our relationship wasn't right and I felt guilty about it. But no matter what I pretended to myself, I knew that I was betraying Hanna when I acted as if I was letting my
friends in on everything important in my life but said nothing about Hanna. (c)
Q:
"There's another reason I arrive later or leave earlier."
"Do you not want to talk about it, or is it that you want to but you don't know how?" (c)
Q:
We did not have a world that we shared; she gave me the space in her life that she wanted me to have. I had to be content with that. Wanting more, even wanting to know more, was presumption on my part. (c)
Q:
But I knew it was her. She stood and looked — and it was too late. (c)
Q:
Everything was easy; nothing weighed heavily. Perhaps that is why my bundle of memories is so small. Or do I keep it small? I also wonder if my memory of happiness is even true. If I think about it more, plenty of embarrassing and painful situations come to mind, and I know that even if I had said goodbye to my memory of Hanna, (c)
Q:
I had not overcome it. Never to let myself be humiliated or humiliate myself after Hanna, never to take guilt upon myself or feel guilty, never again to love anyone whom it would hurt to lose — I didn't formulate any of this as I thought back then, but I know that's how I felt. I adopted a posture of arrogant superiority. I behaved as if nothing could touch or shake or confuse me. I got involved in nothing, and I remember a teacher who saw through this and spoke to me about it; I was arrogantly dismissive. ...
I also remember that the smallest gesture of affection would bring a lump to my throat, whether it was directed at me or at someone else. Sometimes all it took was a scene in a movie. This juxtaposition of callousness and extreme sensitivity seemed suspicious even to me. (c)
Q:
The more horrible the events about which we read and heard, the more certain we became of our responsibility to enlighten and accuse. Even when the facts took our breath away, we held them up
triumphantly. Look at this! (c)
Q:
She had no sense of context, of the rules of the game, of the formulas by which her statements and those of the others were toted up into guilt and innocence, conviction and acquittal. To compensate for her defective grasp of the situation, her lawyer would have had to have more experience and self-confidence, or simply to have been better. (c)
Q:
She was not pursuing her own interests, but fighting for her own
truth, her own justice. Because she always had to dissimulate somewhat, and could never be
completely candid, it was a pitiful truth and a pitiful justice, but it was hers, and the struggle
for it was her struggle.
She must have been completely exhausted. Her struggle was not limited to the trial. She was
struggling, as she always had struggled, not to show what she could do but to hide what she
couldn't do. A life made up of advances that were actually frantic retreats and victories that
were concealed defeats. (c)
Q:
I knew about the helplessness in everyday activities, finding one's way or finding an address or choosing a meal in a restaurant, about how illiterates anxiously stick to prescribed patterns and familiar routines, about how much energy it takes to conceal one's inability to read and write, energy lost to actual living. Illiteracy is dependence. By finding the courage to learn to read and
write, Hanna had advanced from dependence to independence, a step towards liberation. (c)
Q:
I was proud of her. At the same time, I was sorry for her, sorry for her delayed and failed life, sorry for the delays and failures of life in general. I thought that if the right time gets missed, if one has refused or been refused something for too long, it's too late, even if it is finally tackled with energy and received with joy. Or is there no such thing as "too late"? Is there only "late," and is "late" always better than "never"? I don't know. (c)
Q:
I still said nothing. I could not have spoken; all I could have done was to stammer and weep. (c)
Q:
She didn't seem unhappy or dissatisfied. In fact it was as though the retreat to the convent was no longer enough, as though life in the convent was still too sociable and talkative, and she had to retreat even further, into a lonely cell safe from all eyes, where looks, clothing, and smell meant nothing. No, it would be wrong to say that she had given up. She redefined her place in a way that was right for her, but no longer impressed the other women. ...
Can the world become so unbearable to someone after years of loneliness? Is it better to kill yourself than to return to the world from the convent, from the hermitage? (c)
Q:
if something hurts me, the hurts I suffered back then come back to me, and when I feel guilty, the feelings of guilt return; if I yearn for something today, or feel homesick, I feel the yearnings and
homesickness from back then. (c)
Q:
The tectonic layers of our lives rest so tightly one on top of the other that we always come up against earlier events in later ones, not as matter that has been fully formed and pushed aside, but absolutely present and alive. (c)
Q:
Whatever I had done or not done, whatever she had done or not to me — it was the path my life had taken. (c)