L'ho letto con insolita lentezza, assaporando riga dopo riga, soffermandomi sulle parole e seguendo suggestioni, rimandi e richiami. Ho letto le odi di Ricardo Reis, per ritrovarle tra i pensieri del protagonista di questo uno e mille libri al tempo stesso (come Pessoa?).
Già l'incipit, bellissimo, "Qui il mare finisce e la terra comincia", crea quell'atmosfera indefinita, sospesa tra sogno e realtà, che caratterizza l'intero romanzo. Una città reale, Lisbona, che l'acqua dell'oceano, del fiume e della pioggia, trasforma quasi in un'isola. E in effetti è su un'isola che vive Ricardo Reis, creatura di Pessoa, a lui sopravvissuto. Il mondo reale lo circonda, l'Europa sta per precipitare nel periodo più oscuro della sua storia, ma Ricardo Reis, quasi come Bernardo Soares alla finestra della sua stanza (Il libro dell'inquietudine) osserva attraverso il filtro dei giornali, “parole, notizie, è ciò che del mondo resta, l’altro resto è la parte di invenzione necessaria perché del suddetto mondo possa rimanere anche un volto, uno sguardo, un sorriso, un’agonia,”. E noi lo percepiamo anche attraverso gli occhi del direttore e del facchino dell'albergo in cui il protagonista si sistema inizialmente. E ancora dai racconti di Lidia, la cameriera che incarna un amore cantato nei versi che Ricardo ha scritto. Lidia e Marcenda (un nome o un "gerundio" significativo) sono le due figure femminili che Reis incontra e tra le quali il suo pensiero si divide: popolana e carnale una, di diversa educazione e livello sociale l'altra.
È il racconto di un Portogallo ancora solo sfiorato dai tragici eventi della Storia, con quella pioggia insistente che sembra confermare l'idea che la natura partecipi alle tragedie dell'uomo.
Ed è il sorprendente racconto di una solitudine disperata, bisogna capire che “la solitudine non è vivere da soli, la solitudine è il non essere capaci di fare compagnia a qualcuno o a qualcosa che sta dentro di noi, la solitudine non è un albero in mezzo a una pianura dove ci sia solo lui, è la distanza tra la linfa profonda e la corteccia, tra la foglia e la radice”
È una storia di distanze, “il muro che separa i vivi gli uni dagli altri non è meno opaco di quello che separa i vivi dai morti”; di confini indefiniti tra realtà e sogno, tra vita e morte, in questa città in cui i vivi e i morti camminano fianco a fianco (come nella Lisbona di Berger, "Qui, dove ci incontriamo"). Solo qui, infatti, è possibile che Fernando Pessoa, morto nel 1935, trascorra ancora qualche mese dopo la morte (una sorta di compensazione per i mesi che abbiamo trascorso nell'utero materno) e si rechi a incontrare Ricardo Reis, suo eteronimo.
Splendidi i dialoghi tra il grande poeta, scomparso “senza aver capito se è il poeta che si finge uomo o l’uomo che si finge poeta,” su vita, morte, io, tutte domande per le quali non esiste una risposta, così come “Non c’è risposta per il tempo, in esso siamo e assistiamo, niente più”. E il tempo li ingoia tutti e due, sfumando i contorni di Pessoa, finché non si avvieranno insieme verso il destino comune. Saramago ha concesso loro una proroga, un'indimenticabile opportunità di confronto.
Così com'era iniziata, la storia si conclude “Qui, dove il mare è finito e la terra attende.”

Oster je, ako me pamćenje dobro služi, u jednom intervju izneo tezu da se svaki pisac bavi jednom do tri teme kroz ceo svoj opus uz niz varijacija, što mislim da nije daleko od istine. Računajući i ovu, pročitao sam 6 knjiga od Saramaga koji i kroz ovaj roman indirektno provlači teme koje ga opsedaju - smrt i bog. A ja, premda ne verujem u boga(zbog čega i volim to što kroz svako delo "pecka" božanstvo) verujem u Saramaga - u to da će me svaki put zadiviti načinom na koji piše. U ovom delu, posebno mi se dopala ta lakoća, poetičnost napisanog. Nema onog matematički preciznog pisanja kad, nakon što neki lik izađe iz prostorije, pisci krenu sa opisom eksterijera, ili, u slučaju pojave novog lika, krenu sa opisom njegovog izgleda itd. Saramago je, pak, barem mi se tako čini, potpuno oslobođen od bilo kakvih pravila.

S' jedne strane, drago mi je što je organizovana hrišćanska religija praktično proterala Saramaga iz domovine. Taj potez je možda i najveći doprinos umetnosti od strane katoličke crkve. Jer da nisu tako pobožno reagovali, osuđujući nevinog čoveka zbog toga što je pisac, možda nikad ne bih otkrio ovog genija.
U ovom delu, pokazao je kako i mala, obična priča, može biti velika i sjajna kad je piše umetnik, kao što u šahu, kad ga igra velemajsto, pešak, kao najslabija figura, bez muke postaje kraljica.
Za kraj ću dodati samo to da se
Radi , zasigurno, o jednom od najboljih romana od onih koje sam pročitao.

Είναι από τα βιβλία που θα σε παιδέψουν διαβάζοντάς το, αλλά δεν θα θέλεις και να το αφήσεις. Ειδικά στην αρχή μέχρι να συνηθίσω τις μακροσκελείς προτάσεις του, είδα κι έπαθα. Αυτό όμως έχει να κάνει και με το γούστο του καθενός. Προσωπικά δεν βρίσκω λόγο για τόσο μακροπερίοδες φράσεις. Νομίζω ότι το μόνο που εξυπηρετούν είναι να αναδείξουν το ταλέντο του συγγραφέα το οποίο, ειδικά σε αυτή την περίπτωση, δεν νομίζω ότι το αμφισβητεί κάποιος. Η σύλληψη της ιδέας ενός ετερώνυμου του Πεσσόα να ισορροπεί ανάμεσα στον αληθινό κόσμο, κυρίως ως παρατηρητής, και στον μεταφυσικό, με διαλόγους με τον αποθανών Πεσσόα, είναι πράγματι ευφυής. Ωστόσο επειδή ο τρόπος γραφής, εμένα δεν μου ταίριαξε, ένιωσα σαν να είχα το αγαπημένο μου γλυκό μες στο σπίτι αλλά κάποιος να το έβαλε στο πιο απροσπέλαστο σημείο του και δεν με αφήνει να το χαρώ όσο θα ήθελα.

My first book by Joselito Saramago, 1998 Nobel Prize winner for literature.

Ricardo Reis, a middle-aged poet and doctor of medicine, left Portugal sixteen years ago for Rio de Janeiro (Brazil) but has decided to come back after learning about the death of his friend, the poet Fernando Pessoa. At Lisbon, he stayed in a hotel and met a chamber maid named Lydia. They began an affair. After cleaning his room, Lydia cleans him too, using her natural juices as water and her body as a mop.

Occasional tenants of the hotel, too, were the aristocratic Marcenda and her lawyer-father. They ostensibly visit Lisbon to get medical treatment for Marcenda's paralyzed left arm, but her father's real purpose is to see his mistress in the city. Ricardo Reis and Marcenda almost had an affair, he even proposed marriage to her once (something he never did to Lydia), but all they managed to do was to have some lip action a few times.

Another frequent visitor of Ricardo Reis was Fernando Pessoa. You may ask why, when the latter, as per narration above, was supposed to have died already. Well, he was a ghost. Senor Pessoa, however, denies he is a ghost. He said ghosts come from another world, but he comes only from the cemetery where he was buried.

Eventually, Ricardo Reis leaves the hotel and rents an apartment. Lydia follows him there, taking breaks from her hotel work, and continues her cleaning chores for Ricardo Reis. She gets pregnant. Hitler and Mussolini gain power, civil war erupts in nearby Spain, and Ricardo Reis has lots of thoughts about religion, war, poetry, death, the baby and Portugal.

When my eyes were reading this novel my brain was standing behind them peering over their shoulder and occasionally asking what did he say? (better remove the question mark, this novel had numerous questions from its characters but Joselito Saramago never used a single question mark). Like when Ricardo Reis was reviewing a poem of his, about him thinking and feeling, he muses:

"If I am this,who will be thinking at this moment what I am thinking, or think that I am thinking in the place where I am, because of thinking. Who will be feeling what I am feeling, or feel that I am feeling in the place where I am, because of feeling. Who is using me in order to think and feel, and among the innumerable people who live within me, who I am, Who...what thoughts and feelings are the ones I do not share because they are mine alone. Who am I that others are not nor have been nor will come to be."

My brain then stopped my eyes from reading and asked what did he say. He asked if he was like that who will be thinking at this moment what I am thinking, or think that I am thinking in the place where I am, because of thinking, who will be feeling what I am feeling, or feel that I am feeling in the place where I am, because of feeling, who is using me in order to think and feel, and among the innumerable people who live within me, who I am, Who...what thoughts and feelings are the ones I do not share because they are mine alone, who am I that others are not nor have been nor will come to be. Yes, but what did he mean by that. We don't know, you're the brain here, you want us to read it again. Yes, please do read it again because I am blind.

You may ask, what style is that, dialogues without quotation marks, the exchanges made into sentences and with questions ending with a simple period. Well, that's Joselito Saramago's style, at least in this book. If you don't like it, then don't read the book. After all, Senor Saramago, God bless his soul, said you're not expected to read everything--

"A man must read widely, a little of everything or whatever he can, but given the shortness of life and the verbosity of the world, not too much should be demanded of him."

As my goodreads friend Emir once said, there are too many books but so little time (before he got married, it was too many women he was complaining about). We know what books are, we have lists of them, but what is time. Joselito Saramago, Nobel Prize winner, has the answer to that:

"Time drags like a sluggish wave, it is a sphere of molten glass on whose surface myriad glints catch one's eye and engage one's attention, while inside glows the crimson, disquieting core. Days and nights succeed each other in oppressive heat that both descends from the sky and rises fromm the earth."

Then, to clarify things, his protagonist Ricardo Reis recites a poem:

"In a changing, uncertain confluence
as the river is formed by its waves
so contemplate your days
and if you see yourself pass as another
be silent."

What did he say, asked my brain. My eyes, then engrossed, said shhhh, we are reading, be silent.

يتخطى ساراماجو الحدود بين الخيال والواقع
ويتتبع شخصية ريكاردو ريس من لحظة وصوله للبرتغال بعد غياب 16 عام
ريس هو أحد الشخصيات البديلة التي ابتكرها الشاعر البرتغالي فيرناندو بيسوا
وبين الشعر وشوارع لشبونة وعلاقات ريس وأحاديثه مع بيسوا بعد وفاته
يعرض الأحوال السياسية.. القمع والديكتاتوريات والثورات والحروب
وخاصًة في البرتغال وجارتها أسبانيا فترة ثلاثينيات القرن الماضي

Величнствено!
Омаж Лисабону, Португалу, Фернанду Песои. Уживао сам у читању.
Многа питања се покрећу овде, питања (узалудности) живота и смрти, морала, патриотизма, свега осталог што чини једно постојање или оно што се постојањем зове.
Иако захтева и познавање одређених чињеница из португалске историје и културе, и поред тога, може се сасвим уживати у овом роману.

П. С. Посебна похвала за преводиоца - Јасмину Нешковић. Сасвим је пренет дух Сарамагове реченице; превод је потпуно течан са изузетно пренетим нијансама и језичким акробацијама. Свака част.

“Não há nada mais certo de que o destino. A morte ainda é mais certa, A morte também faz parte do destino”

الروائي الممتاز هو الذي ينجح برأيي بجعل ابطاله جزءا من حياة قارئيه جزءا من روتينه من قهوته من افكاره ، و دخيلا الى احلامه ، نجح ريكاردو ريس الشخصية الوهمية لدى فريناندو الشاعر البرتغالي ان يكون حياة بذاتها منفصلا عن ذاتيته الوجودية الخيالية في الشعر البرتغالي أن يكون جزءا على ارض واقع الكتابة ونجح في ان يكون شخصية متفردة في العالم الروائي البرتغالي ايضا على يد عزيزي خوسيه ، القصة ببساطة طبيب غاب عن وطنه ستة عشر عام في البرازيل ليعود اليه بعد موت شاعر الوطن فرناندو بيسوا والذي يزور قبره قبل أن يبدأ الاخير في زيارة متكررة له ، هذا الطبيب المتوحد والشاعر فيما يبدو كما لا يمكن ان يكون هذا الخبر مصادفة ، يبدأ روتينه ويحاول أن يتخذ له رفيقة فيحب ليندا اسم فتاة اشعاره والتي تكون اقل من مستواه لانها خادمة والمشاعر التي يكنها لها جسدية محضة وبالمصادفة يقع في حب فتاة نزيلة في نفس الفندق وزائرة دائمة له والتي تبادله العاطفة وبعض القبلات فقط ..

الذي حقا لا يعرف الشاعر بيسوا قد لايفهم رمزية ريكاردو ريس والقاريء العابر ،وضع له المترجم أنطوان حمصي مدخلا سيغهم منه في المقدمة وان كنت افضل ان يمر على كتاباته اولا لكي يشعر ولكي يتعمق ..


الفصل في الكتاب ان العنوان يذكر موت شخصية البطل فاذا انا اقرا حياته في السنة التي يعود اليها الى بلده حياته، مشاعره ،روتينه ومقابلاته مع فرناندو بيسوا الميت سلفا والتي جعلت بعض تصرفاته الرصينة أمام الغير تبدو احيانا غريبة كأن يطلب كوبا من القهوة يشرب التالي بعدما يبرد ، كانه يطلبها لقرينه بيسوا ، الوحدة الوحدة في الرواية لرجل كبير في السن مؤلمة وعميقة قد تتضح اكثر عمقا في هذا الاقتباس لاني فاشلة في وصفها " بعد عمر معين لايبقى للمرء كل عقله والقدمان لاتعودان تعرفان ، اين تحملنا نحن دون دفاع كالأطفال الصغار ولكن أمنا قد ماتت والرجوع اليها الى المنشأ الى هذا العدم الذي كان يسبق المنشا مستحيل *

رواية رائعة تؤرخ للوحدة وللشعر متمثلة في فرناندو والى لحظات تاريخية ايام الثورات الاسبانية و ابتداء هتلر لاكتساح اوروبا ..

رواية التذت بها ايام جميلة ..

ساراماغو ♡

"The color of the sky as far as I can see is coal grey.
Lift my head from the pillow and then fall again.
With a shiver in my bones just thinking about the weather.
A quiver in my lips as if I might cry.
Well by the force of will my lungs are filled and so I breathe.
Lately it seems this big bed is where I never leave."
-Natalie Merchant

Cervantes's masterpiece may be the first and last great novel.

But Saramago, with this installment, gets close to it.

So many words and not an unnecessary one.

Ach, Ricardo. Ach, Lisboa. Ach, Saramago. Ach, Pessoa.

They give so much and receive so little in return.

An encomium (?) for another Portugesian.

A panegyric (?) for men.

Seven stars.

Antes de dar a minha perspectiva sobre este livro, gostava de fazer notar que a mesma respeita apenas Saramago enquanto escritor e enquanto autor de "O Ano da Morte de Ricardo Reis".
Comecei a ler este livro depois do Natal e devo dizer que foi uma excelente companhia nestes dias. Ele esperou cerca de três anos na estante que chegasse a sua vez... Sem perder a paciência e mantendo-se sempre de pé com a capa bem visivel.
Dos três heterónimos de Pessoa de que habitualmente se fala, Ricardo Reis costuma ser aquele que gosto menos. Por causa da visão pessimista e seca que tem da vida. Mas consegui adorar lê-lo nestas páginas (ou melhor relê-lo) até porque aqui a Lídia tem um papel efectivo, não se senta só com Reis à beira rio. E eu gostei genuinamente disso até porque ainda que Reis continue com a sua visão pessimista e seca ainda vai desfrutando, nos intervalos, daquilo que de melhor a vida terrena tem. Obrigada por isso, Saramago!
Gostei das visitas de Pessoa a Reis e da mistura entre estes dois com o estilo de Saramago. Profundo, por vezes cortante, e com frequência capaz de deixar a nu, e de forma bem mais estruturada, estados de espiritos perdidos num turbilhão de emoções incontrolável. Senti-me como se alguém me conseguisse ler e compreender.
Em relação ao estilo de escrita de Saramago, primeiro estranha-se, depois entranha-se. O que quero com isto dizer? Bem... Quando comecei esta leitura, ao fim de poucas páginas, senti-me cansada, quase sem fôlego. Os pontos finais são poucos quando comparados com a quantidade imensa e predominante de vírgulas. As pausas nos textos e os supostos diálogos são controlados por vírgulas apenas. Porém, a verdade é que me habituei ao estilo e quando terminei de ler o livro pensei: já está? Não há mais?!
Talvez não seja o tipo de leitura que se adeque a todos os tipos de leitores. É um livro pesado e a escrita é complexa. Mas eu gostei... Bastante até! Da mesma maneira que gostei quando li o seu livro de contos aos 14/15 anos. Gosto acima de tudo da profundidade sem rondeios que Saramago usa em muitas circunstâncias... sobre questões básicas da nossa existência. E isto nada tem a ver com política, tal como como sublinhei no inicio, e também não tem a ver com religião.

(Book 251 from 1001 books) - O Ano da Morte de Ricardo Reis = The Year of the Death of Ricardo Reis, José Saramago

The Year of the Death of Ricardo Reis is a 1984 novel by Portuguese novelist José Saramago, the winner of the 1998 Nobel Prize in literature.

It tells the story of the final year in the life of the title character, Ricardo Reis, one of the many heteronyms used by the Portuguese writer Fernando Pessoa.

In the novel, Ricardo Reis returns to Lisbon from Brazil, upon receiving word of Pessoa's death.

While there, he chooses not to resume his practice of medicine, but rather takes up residence in a hotel where he wastes his days reading newspapers and wandering the streets of Lisbon.

سال مرگ ریکاردو ریش - خوزه ساراماگو (هاشمی) ادبیات کشور پرتقال؛ تاریخ نخستین خوانش: روز هفتم ماه آگوست سال2012میلادی

عنوان: سال مرگ ریکاردو ریس (ریش)؛ نویسنده: ژوزه ساراماگو؛ مترجم عباس پژمان؛ تهران، هاشمی، سال1379؛ در بیست و چهار و599ص؛ چاپ دوم سال1380؛ شابک9647199023؛ چاپ سوم سال1386؛ موضوع: داستانهای نویسندگان پرتقال - سده 20م

دکتر «ریکاردو ریش»، با کشتی از «هایلند بریگید»، به «لیسبون» برمی‌گردد؛ «ریکاردو» از کتابخانه ی «هایلند»، کتابی به امانت گرفته، و کتاب را با خود به همراه آورده است، عنوان کتاب «خداوند هزار تو»، نوشته ی «هربرت کوئین»، نویسنده ی «ایرلندی» است؛ این کتاب در واقع همان است که «خورخه لوئیس بورخس»، یک نسخه از آنرا در اختیار داشته، و به خانمی امانت داده است؛ قهرمان «سال مرگ ریکاردو ریش» در سراسر رمان، دلمشغول خوانش کتاب «خداوند هزار تو» است، که البته هرگزی از صفحات نخستین آن جلوتر نمی‌رود؛ «دکتر ریکاردو ریش» در پایان کتاب، رمان «خداوند هزار تو» را زیر بغل می‌گذارد، و با خود به آن دنیا می‌برد، تا بشریت را، از دست یک «معما» راحت کند؛ در کتاب «سال مرگ ریکاردو ریش»، هزارتوهای بی‌شماری می‌توان یافت؛ روایت رمان، به شیوه ی تداعی‌های گوناگون، و گاهی، جریان سیال ذهنی ست، که یادآور هزارتو است؛ جمله های نخستین، و پایانی کتاب هردو یکی هستند «این جا دریا به پایان می‌رسد، و خشکی آغاز می‌شود»؛

یادآوری: «پسوآ» باور داشتتند که: عاقل کسی است، که به تماشای دنیا قناعت کند؛ اما «ساراماگو»، «پسوآ» را به تماشای زشتی‌های دنیا، از جمله ظهور «فاشیسم»، و حمله ی «ایتالیا» به «اتیوپی»، فرامی‌خوانند؛

تاریخ بهنگام رسانی 20/01/1400هجری خورشیدی؛ 28/09/1400هجری خورشیدی؛ ا. شربیانی

É do conhecimento público que eu adoro Saramago, é provavelmente o meu escritor preferido. Ainda assim, este livro é demasiado para mim. Ou eu sou demasiado pequena para ele. Vamos precisar de nos reencontrar daqui a uma ou duas dezenas de anos.
Espero que ele esteja igual.
Espero que eu esteja mais sábia.

«Sempre vivi só, Também eu, mas a solidão não é viver só, a solidão é não sermos capazes de fazer companhia a alguém ou a alguma coisa que está dentro de nós, a solidão não é uma árvore no meio duma planície onde só ela esteja, é a distância entre a seiva profunda e a casca, entre a folha e a raiz.»